Yurttaşlık ve Çevre Bilgisi Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Özgürlük terimin tanımlayarak açıklayınız.

Türk Dil Kurumu’nun tanımladığı biçimiyle özgürlük, “herhangi bir kısıtlamaya, zorlamayabağlı olmaksızın düşünme veya davranma, herhangi bir şarta bağlı olmama durumu, serbestî” ve “her türlü dış etkiden bağımsız olarak insanın kendi iradesine, kendi düşüncesine dayanarak karar vermesi durumu” dur. Yani, insan hiçbir baskı ve zorlamaya maruz kalmadan düşünüp ve bu bağlamda kendi
iradesiyle hareket ediyorsa özgürdür diyebiliriz.

Hak terimini tanımlayarak açıklayınız.

Özgürlük kavramıyla kıyaslandığında daha somut bir görünüme sahip olan ve çağdan çağa, yönetimden yönetime, toplumdan topluma değişebilen hak kavramı ise; kişinin kullanabileceği yetkileridir. Toplum içinde yaşamaya başlamadan özgür bir varlık olan insanın toplum içinde de özgürlüklerini sürdürebilmesi hak kavramını ortaya çıkarmaktadır. Hukuk yoluyla tanınan yetkiler hakları oluşturur.

Hak ve özgürlük kavramlarının birbirleri ile olan ilişkisini açıklayınız.

İnsanın hiçbir baskı altında kalmadan hür iradesiyle davranabilmesi özgürlük çerçevesinde değerlendirilir. Kişi özgürlüklerinin hukuki yollarla güvence altına alınması da hakları oluşturur. Hak kavramı bir anlamda özgürlüğün somutlaştırılmış biçimidir.

Eşitlik fikri ilk kez hangi bildirilerde ifade bulmuştur?

On sekizinci yüzyılın tipik olgularından olan bu eşitlik fikri, ilk kez Virginia Haklar Bildirisi ve Fransız İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirisi’nde ifadesini bulmuştur.

İnsan hakları kavramını açıklayınız.

Kısaca insan hakları, bütün insanların sahip olduğu, temel hak ve özgürlükler olarak adlandırılmıştır. Irk, dil, din, etnik köken, cinsiyet, milliyet gözetmeksizin bütün insanların eşit olarak yararlanabileceği hak ve hukuksal yetkidir.

Pozitif kavramını açıklayınız.

Devlet hukuku olarak da adlandırılabilen Pozitif hukuk;
kısaca devlet eliyle çıkarılan kanunlar ve bu kanunların tüm ülkede devlet aracılığıyla geçerli kılınması durumudur.

Doğal Hukuk kavramını açıklayınız.

Pozitif hukukun karşısında konumlanan Doğal (Tabi) hukuk ise; bağlayıcılığını devletten almayan, devlet hukukunu aşan ve devlet hukukunun değerlendirilmesinde yararlanılan adalet esasları olarak yorumlanabilir. Bütün
insanlar ve toplumlar üzerinde bağlayıcılığı olan doğal hukuk ilkeleri olması gereken, ideal hukuk olarak da ifade edilebilmektedir.

Magna Carta Libertatum Fermanı’ nın insan hakları açısından orta çağdaki önemini açıklayınız.

Kralın yetkilerinin daraltılması gerektiği düşüncesi
üzerine 1215 yılında taraflar arasında (Büyük Hürriyet Fermanı) Magna Carta Libertatum Ferman’ı
imzalanmıştı. Fermanda yer alan “Kanuna uygun
ve mahkeme kararı olmaksızın hiç kimse tevkif edilemez, hapsedilemez, ülke dışına çıkartılamaz, sürgün edilemez” maddesi insana haklarının yasal bir
zemine oturtulması noktasında önem taşımaktadır.

Yeni Çağda insan hakları açısından  gerçekleştirilen reformlara öncülük eden kişi kimdir?

Orta Çağ’ın insanı değersiz kılan tüm uygulamaları Yeni Çağ’da gerçekleştirilen reformlarla ortadan kaldırılmıştır. Bu reformlara öncelik eden isim olması açısıyla dönemin en önemli figürlerinden biri de Martin Luther’dir .

Aydınlanma döneminde insan haklarının gelişim sürecini açıklayınız.

Aydınlanma döneminin hazırladığı ortam sanayi devrimini gerçekleştiren gelişmeleri de beraberinde getirdi. Makine gücü keşfedildi, fabrikalar
kuruldu. İnsanlar hem doğa ile mücadele de hem
de toplumsal yaşamda daha rahat hareket edebilme
imkânına kavuştu. Tüm bunlar bu defa egemenlikleri başka insanlara karşı kullanma girişimlerine
neden oldu. İnsan güçlenmeye başladıkça kendi
özgürlük alanlarını ve yaşamını garantiye alma arzusuyla hareket etmeye başladı. Bu durum toplumsal düzlemde herkesi kapsayacak ve herkese eşit bir
şekilde uygulanabilecek düzenlemelerin gerekliliğini ortaya çıkardı. Böylece aydınlanma dönemi temelinde insan hakları bulunan uygulamaları ortaya
koydu.

Aydınlanma Döneminin en önemli insan hakları temsilcisi Fransız düşünür Jean-Jacques Rousseau’ya göre insan hakları neyi ifade etmektedir? Açıklayınız.

Aydınlanma Döneminin en önemli insan hakları temsilcisi Fransız düşünür Jean-Jacques Rousseau’ya göre, insanın özgürlüğü ve eşitliği doğal durumunda mümkündür. Toplumsal hayat insanın doğal durumda sahip olduğu bu özgürlük ve eşitlik fikrini ortadan kaldırdı. İnsanlarda birlikte yaşayabilmek adına sözsüz ve yazısız bir anlaşma yoluyla devleti kurdular. Devlet bu anlaşmanın gereği olarak kişinin temel hak ve özgürlüklerini korumak durumundadır. İnsanların devletle yaptığı bu “toplumsal sözleşme” fikri Avrupa ve Amerika’da insan hakları düşüncesinin gelişimini etkilemiştir.

Toplum sözleşmesi fikrine yön veren isimler kimlerdir?

Toplum sözleşmesi fikrine yön veren isimler  Jean-Jacques Rousseau,  Hobbes ve Locke ‘ dir.

Locke’ un devlet modeli ile Hobbes ve Rousseau’nun öngördüğü devlet modeli arasındaki farkı tartışınız.

Hobbes ve Rousseau’nun öngördüğü devlet modelinde birey devletin gücü karşısında pasif bir şekilde konumlandırılırken Locke, yalnızca vatandaşın temel hak ve özgürlüklerini korumakla sınırlandırılmış bir devlet modeli öngörmekteydi. Locke’un görüşleri batı demokrasilerinde anayasal düzenlerin oluşturulmasında önemli ölçüde etkili olmuştur.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’ nin başlangıçta etkisiz olmasının nedeni nedir?

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi içerdiği anlam ve dile getirdiği düşünceler bağlamına çığır açıcı bir belge niteliğinde olsa da başlangıçta yaptırım gücünün olmaması bağlayıcılığı noktasında etkisiz olmasına neden olmuştur.

Türkiye İnsan Hakları Evrensel Bildirgesini ne zaman imzalamıştır?

Türkiye bu bildirgeyi 1976 yılında imzalamıştır.

İnsan hakları gruplamasında incelenen birinci kuşak haklar nelerdir?

• “Yaşam hakkı ve kişi dokunulmazlığı
• Kişi özgürlüğü ve güvenliği
• Düşünce ve düşünceyi açıklama özgürlüğü
• İnanç ve ibadet özgürlüğü
• Konut dokunulmazlığı
• Mülkiyet hakkı
• Eşitlik hakkı
• Dernek kurma hakkı
• Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı
• Çalışma özgürlüğü
• Dilekçe hakkı
• Seçme ve seçilme hakkı
• Kamu hizmetine girme hakkı
• Tarafsız bir yargıç önünde yargılanma hakkı (Uygun, 2000: 22)”.

Kaynağı on yedinci ve on sekizinci yüzyıl reformist teorilerine dayanan birincil kuşak hakların en belirgin özelliği nedir?

Kaynağı on yedinci ve on sekizinci yüzyıl reformist teorilerine dayanan birincil kuşak hakların en belirgin özelliği her konuda özgürlük fikrinin önemsenmesidir.

Devletin yükümlülüğü bağlamında insan hakları kavramı iki başlık altında toplanabilir: Negatif Haklar ve Pozitif Haklar. Negatif Hakları açıklayınız.

İnsan hakları kavramı temelde devlete karşı ileri sürülebilen haklardır ve devlet insanların temel hak ve özgürlüklerini korumak durumundadır. Devletin yükümlülüğü bağlamında insan hakları kavramı iki başlık altında toplanabilir:
Negatif Haklar ve Pozitif Haklar. 

Negatif Haklar: Devletin müdahale etmemesi gereken haklar negatif haklardır. Temelinde özgürlük düşüncesi olan haklardan kişiler mahrum bırakılamaz. İnsanın din ve vicdan hakkı, ifade özgürlüğü hakkı, özel hayatının özel kalması hakkı, istediği partiyi destekleme hakkı negatif haklardan bazılarıdır. Devlet kişinin bu hakları söz konusu olduğunda herhangi bir müdahalede bulunmamalıdır. Çünkü bu haklar başkasına zarar veren haklar değildir.

Held’ in devletin oluşum süreçleri nelerdir?

Held, devletin oluşum süreçlerini beş gruba ayırarak açıklamıştır:
• Geleneksel haraç toplayan devletler
• Feodalizm: Bölünmüş otorite düzeni
• Standenstaat
• Mutlakiyetçi Devletler
• Modern ulus Devletler

Devletin yükümlülüğü bağlamında insan hakları gruplaması olan Pozitif Hakları açıklayınız.

Pozitif Haklar: Devlete pozitif anlamda sorumluluk yükleyen ekonomik, sosyal ve kültürel haklardır. Temel insan ihtiyaçlarına karşılık gelen ve hak ve yükümlülük ilişkisinin daha somut bir biçimde göründüğü pozitif hakların yerine getirilmesi devletin imkânlarını kullanmasıyla da ilgilidir. Her devlet vatandaşlarının temel ihtiyaçları için belli standartlar yaratmak zorundadır. Eğitim, sağlık, sosyal aktiviteler, güvenlik gibi konularda standartların sürekli iyileştirilmesi gerekmektedir. Devlet herkesin eşit koşullarda yararlanabileceği
faaliyetlerle bir devinim sağlamalıdır.