Genel Dilbilim 1 Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Biçimbilim nedir?

Biçimbilim sözcüklerin içyapısını ve bunları gerçekleştiren kuralları inceler.

“İşlemleme” nedir?

Konuşucu ve dinleyiciler, bir dili kullanırken devamlı olarak o dildeki ses dizilimlerini ayrıştırmakla ve anlamlı dizileri belirlemekle uğraşırlar. Dilbilimde bu sürece işlemleme denir. Bunu müzikal bir eserin notalarına ayrıştırılmasına benzetebiliriz. Ancak müzikte bu işlem yalnızca eğitimini almış olanlara özgü bir kodlamadır. Dilde sözcük tanıma ise alan yazında okuryazar olmayan anadili konuşucularının bile sahip olduğu doğal bir duyarlık olarak kabul edilir

Sözcük tanımadaki ölçütler nelerdir?

Sözcük tanımada “anlamsal, sesbilimsel ve dilbilgisel” olmak üzere üç ölçüt kullanılır.

Sözlükçe nedir?

Sözlükçe, dilin nedensizlik temelinde barındırdığı ögeleri listeleyen soyut bir sistemdir. Girdileri, her maddeye ilişkin ses, anlam ve ulam bilgisini içerir.

Nedensizlik nedir?

Nedensizlik, dilde ses ve anlam arasındaki bağın rastlantısal olduğunu gösteren ilkedir.Dilde nedensizliğin en güçlü kanıtı aynı gerçekliğin farklı dillerde başka başka sözcüklerle gösterilmesi durumudur: Türkçede ağaç sözcüğüyle ifade edilen nesne, İngilizcede tree, Almancada Baum şeklinde gösterilmektedir.

“İnsan dilinin anlam düzeneği nerdeyse tamamen nedensizdir.” görüşü hangi isme aittir?

“İnsan dilinin anlam düzeneği nerdeyse tamamen nedensizdir.” görüşü Charles F. Hockett (1916-2000)’a  aittir. 

Sözcükbiçim nedir?

Dilbilimde tek bir sözlük maddesinin sözlükçede listelenmeyen değişik biçimleri sözcükbiçim olarak tanımlanmaktadır. Sözcükbiçimler somut oluşumlardır. Bunlar sözlükbirimleri dilde birebir kullanılan sesler ya da harfler biçiminde gerçekleştirip onları duyulabilir ve/ya görülebilir kılarlar. Sözlükçede listelenen her bir madde, örneğin nobran, birden fazla biçim içerebilir, örneğin nobranlar, nobranlardan.

Biçimbirimsel süreç ne demektir ve kaça ayrılır?

Biçimbilimsel süreç, sözcük tabanlarını konumsal ve iletişimsel bağlamlarına uygun olarak değişime uğratmaktır. Birçok eklemeli dilde sonekleme olarak kendini gösteren bu süreçlerle, bazen de içekleme ve önekleme olarak da karşılaşılabilir. Sözcüklerin bu şekilde işlemlenmesi çekimsel biçimbilim ve sözlüksel biçimbilim başlıkları altında ele alınır.

“denizdir”, deniz sözcüğünün sözcük ailesine dahil midir? 

“denizdir” deniz sözcüğünden türemiş yeni bir sözcük ya da deniz sözcüğüyle oluşmuş bileşik bir sözcük olmadığından deniz sözcüğünün sözcük ailesine ait değildir. 

“Eğer bir ses dizilimi bir dilde ………………, yani sözcük olarak sınıflandırılıyorsa, sistemli olarak türlü durumlarda …………….. ve görüldüğü her yerde de biçimini ve kavramsal içeriğini koruyabilmelidir.” cümlesindeki boşlukları doldurunuz.

Eğer bir ses dizilimi bir dilde bağımsız bir biçim, yani sözcük olarak sınıflandırılıyorsa, sistemli olarak türlü durumlarda tekrarlanabilir olmalı ve görüldüğü her yerde de biçimini ve kavramsal içeriğini koruyabilmelidir.

“Sözcük tanımada kullanılan bir başka sözdizimsel yöntem de …………. işlemidir.” cümlesindeki boşluğa ne getirilmelidir?

Sözcük tanımada kullanılan bir başka sözdizimsel yöntem de yerine koyma işlemidir.

“Gel ey denizin nazlı kızı!” cümlesinde deniz sözlükbiriminin hangi sözcükbiçimi örneklenmektedir?

“Gel ey denizin nazlı kızı!” cümlesinde “denizin” sözcükbiçimi yani tamlayan durumu örneklenmektedir.

“Aynı konumda birbirlerinin yerine kullanılarak bir ……………. oluşturan bu yapılar, dilde bağımsız birimler olarak sınıflandırılabilirler.” cümlesindeki boşluğa ne getirilmelidir?

Aynı konumda birbirlerinin yerine kullanılarak bir karşıtsal ilişki oluşturan bu yapılar, dilde bağımsız birimler olarak sınıflandırılabilirler.

“Sözcük”ü kısaca tanımlayınız.

Sözcük, geleneksel dilbilgisinde sözlükbirim ve sözcükbiçim için kullanılan bir adlandırmadır.

“Tamamen” sözlükbiriminin kaç tane sözlükbiçimi bulnur?

“Tamamen” sözlükbiriminin tek sözlükbiçimi yine tamamen”dir.

“Sesler ve ifade ettikleri kavramlar arasındaki ilişki nedensizdir.”görüşünü kim dile getirmiştir?

Sesler ve ifade ettikleri kavramlar arasındaki ilişki nedensizdir.”görüşünü Ferdinand de Saussure (1857-1913) dile getirmiştir.

“Sözlükbirimler ……………… biçimbilimin, sözcükbiçimler ise ……………….biçimbilimin çıktılarıdır.” cümlesi nasıl tamamlanmalıdr?

Sözlükbirimler sözlüksel biçimbilimin, sözcükbiçimler ise çekimsel biçimbilimin çıktılarıdır.

“Çekimsel biçimbilim çıktıları …………., sözlüksel biçimbilim çıktıları görece olarak ………………..” cümlesini tamamlayınız.

Çekimsel biçimbilim çıktıları dizgisel, sözlüksel biçimbilim çıktıları görece olarak rastlantısaldır.

Ağaç sözcüğünün çekimsel biçimbilim çıktılarına üç örnek veriniz. 

ağacı, ağaçlar ve ağaçtan

Türkçede “iyi, kibar düşkünü” gibi yazılan bir yapıdan kaç ayrıştırma ortaya çıkar?

Türkçe bilenler içinse buradan üç ayrıştırma ortaya çıkabilir: (a) iy iki bar düşkünü, (b) iyi kibar düşkünü, (c) iyi ki bar düşkünü. Anadili kullanıcılarının dilbilgisi ve sözcük bilgisi altyapılarının yardımıyla (a) elenir; çünkü arta kalan *iy anlamlı bir sözcük değildir. (b) ve (c) arasındaki seçim ise bağlam ya da dünya bilgisi gibi dil dışı koşullar yardımıyla yapılabilir.