Türkçe Cümle Bilgisi 2 Dersi 7. Ünite Özet
Cümle Çözümlemesi Örnekleri
Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.
Açıköğretim derslerinden Türkçe Cümle Bilgisi 2 Dersi 7. Ünite Özet için hazırlanan ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.
Cümle Çözümlemesi Örnekleri
Cümle Çözümlemesi
Cümle çözümlemesi bir metinde kaç cümle olduğunu, bircümleyi meydana getiren ögeleri ve bu ögeler içindekikelime gruplarının neler olduğunu inceleyip belirlemeyeçalışmaktır.
Cümle çözümlemesi örneği:
“Gözlerin kararan yollarda üzgün
Ve bir zambak kadar beyazdır yüzün;
Süzülüp akasya dallarında gün
Erir damla damla ayaklarında.”
(Ahmet Muhip Dıranas)
Bu şiirde iki cümle vardır; birinci cümle sıralı bir isimcümlesidir: Gözlerin kararan yollarda üzgün ve birzambak kadar beyazdır yüzün.
Cümlenin Ögeleri:
üzgün: Yüklem (Aslı üzgündür şeklindedir; fakat bildirmeeki -dir düşmüştür.)
gözlerin: Özne
kararan yollarda: Yer tamlayıcısı
ve: Cümle dışı öge (sıralama bağlacı)
bir zambak kadar beyazdır: Yüklem
yüzün: Özne
Kelime Grupları:
gözlerin: Tamlayanı düşmüş iyelik grubu ([senin] gözlerin)
kararan yollar: Sıfat tamlaması
sıfat isim
bir zambak kadar beyaz: Sıfat tamlaması
bir zambak / kadar: Edat grubu
isim edat
bir zambak: Sıfat tamlaması sıfat isim
yüzün: Tamlayanı düşmüş iyelik grubu ([senin] yüzün)
İkinci cümle ise basit bir cümledir: Süzülüp akasya dallarında gün erir damla damla ayaklarında.
Cümlenin Ögeleri:
erir: Yüklem
gün: Özne
akasya dallarında süzülüp: Zarf tümleci
damla damla: Zarf tümleci
ayaklarında: Yer tamlayıcısı
Kelime Grupları:
akasya dallarında süzülüp: Zarf-fiil grubu
akasya / dalları: Belirtisiz isim tamlaması
damla damla: Tekrar grubu (Aynı kelimenin tekrarı ile yapılmış.)
ayakların: Tamlayanı düşmüş iyelik grubu ([senin] ayakların)
Cümle çözümlemesi örneği:
“Dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olmayan dükkânında, tek başına, gece gündüz kıvılcımlar saçarak çalışan Koca Ali, tıpkı kafese konmuş terbiyeli bir aslanı andırıyordu.”
(Ömer Seyfettin, Diyet)
Bu cümle, basit bir fiil cümlesidir.
Cümlenin Ögeleri:
andırıyordu: Yüklem
dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olmayan dükkânında, tek başına, gece gündüz kıvılcımlar saçarak çalışan Koca Ali: Özne
tıpkı kafese konmuş terbiyeli bir aslanı: Belirtili nesne
Kelime grupları:
dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olmayan dükkânında, tek başına, gece gündüz kıvılcımlar saçarak çalışan Koca Ali: Sıfat tamlaması
Koca Ali: Birleşik isim grubu
dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olmayan dükkânında, tek başına,
gece gündüz kıvılcımlar saçarak çalışan: Sıfat-fiil grubu
dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olmayan dükkanı
dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olmayan / dükkân: Sıfat tamlaması
dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olmayan: Sıfat-fiil grubu
dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri: Sıfat tamlaması
dar kapısından başka: Edat grubu
dar kapısı: Tamlayanı düşmüş iyelik grubu
dar / kapı: Sıfat tamlaması
aydınlık girecek: Sıfat-fiil grubu
hiçbir / yer: Sıfat tamlaması
gece gündüz kıvılcımlar saçarak: Zarf-fiil grubu
gece gündüz: Tekrar grubu (zıt anlamlı)
tıpkı kafese konmuş / terbiyeli bir aslan: Sıfat tamlaması
terbiyeli / bir aslan: Sıfat tamlaması
bir / aslan: Sıfat tamlaması
tıpkı kafese konmuş: Sıfat-fiil grubu
Cümle çözümlemesi örneği:
“Henüz renk ve güzel kokular bitmemiş, fakat baharın bol renkleri hissedilmez şekilde kaybolmuştu.”
(Mehmed Rauf, Eylül)
Bu cümle bağlı bir cümledir.
Cümlenin Ögeleri:
bitmemiş: Yüklem
renk ve güzel kokular: Özne
henüz: Zarf tümleci
fakat: Cümle dışı öge (bağlaç)
kaybolmuştu: Yüklem
baharın bol renkleri: Özne
hissedilmez şekilde: Zarf tümleci
Kelime Grupları:
renk ve güzel kokular: Bağlama grubu
güzel / koku: Sıfat tamlaması
baharın / bol renkleri: Belirtili isim tamlaması
bol / renk: Sıfat tamlaması
hissedilmez / şekil: Sıfat tamlaması
kaybol- : Birleşik fiil (
hisset- : Birleşik fiil (< hiss + et-, isim + yardımcı fiil kalıbında)
Yukarıdaki örneklerde cümleyi meydana getiren ögeler ve bu ögeler içindeki kelime grupları incelenmiştir. Bildiğiniz gibi, kelime grubu, bünyesinde birden fazla kelime bulunduran, yapı ve anlam bakımından bir bütünlük gösteren, cümlede bir bütün olarak kullanılan ve herhangi bir yargı bildirmeyen dil birlikleridir.
Cümle çözümlemesi örneği:
“Ey Türk gençliği! Birinci vazifen Türk istiklâlini, Türk
Cumhuriyetini ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir.”
Bu cümle, bir isim cümlesidir.
Cümlenin Ögeleri:
Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir : Yüklem
Birinci vazifen: Özne
Ey Türk gençliği: Cümle dışı öge (Ünlem grubu)
Kelime Grupları:
Ey / Türk gençliği: Ünlem grubu
Türk /gençliği: Belirtisiz isim tamlaması
Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini ilelebet muhafaza ve müdafaa etmek: isim-fiil
muhafaza ve müdafaa etmek: Birleşik fiil (isim-fiil şeklinde)
muhafaza ve müdafaa: Bağlama grubu
Türk / istiklâli: Belirtisiz isim tamlaması
Türk / Cumhuriyeti: Belirtisiz isim tamlaması
Birinci vazifen: Tamlayanı düşmüş iyelik grubu ([senin] birinci vazifen)
Birinci vazife: Sıfat tamlaması
Cümle çözümlemesi örneği:
“Ölmek kaderde var, /bize ürküntü vermiyor,
Lâkin vatandan ayrılışın ıztırabı zor.”
(Yahya Kemal Beyatlı)
Bu beyitte üç cümle vardır.
Birinci cümle: Ölmek kaderde var.
Cümlenin Ögeleri:
var : Yüklem (Aslı vardır biçimindedir fakat -dır fiil kısmı düşmüştür.)
ölmek: Özne
kaderde: Yer tamlayıcısı
İkinci cümle: Bize ürküntü vermiyor.
Cümlenin Ögeleri:
vermiyor: Yüklem;
o: Gizli özne;
ürküntü : Belirtisiz nesne;
bize : Yer tamlayıcısı
Üçüncü cümle: Lâkin vatandan ayrılışın ıztırabı zor.
Cümlenin Ögeleri:
zor: Yüklem (Aslı zordur biçimindedir fakat -dur fiil kısmı düşmüştür.)
vatandan ayrılışın ıztırabı: Özne
lâkin: Cümle dışı öge (Bağlama işleviyle iki dizeyi bir birine bağlamaktadır.)
Kelime Grupları:
vatandan ayrılışın / ıztırabı: Belirtili isim tamlaması
vatandan ayrılış: İsim- fiil gurubu
ıp>
Cümle Çözümlemesi
Cümle çözümlemesi bir metinde kaç cümle olduğunu, bircümleyi meydana getiren ögeleri ve bu ögeler içindekikelime gruplarının neler olduğunu inceleyip belirlemeyeçalışmaktır.
Cümle çözümlemesi örneği:
“Gözlerin kararan yollarda üzgün
Ve bir zambak kadar beyazdır yüzün;
Süzülüp akasya dallarında gün
Erir damla damla ayaklarında.”
(Ahmet Muhip Dıranas)
Bu şiirde iki cümle vardır; birinci cümle sıralı bir isimcümlesidir: Gözlerin kararan yollarda üzgün ve birzambak kadar beyazdır yüzün.
Cümlenin Ögeleri:
üzgün: Yüklem (Aslı üzgündür şeklindedir; fakat bildirmeeki -dir düşmüştür.)
gözlerin: Özne
kararan yollarda: Yer tamlayıcısı
ve: Cümle dışı öge (sıralama bağlacı)
bir zambak kadar beyazdır: Yüklem
yüzün: Özne
Kelime Grupları:
gözlerin: Tamlayanı düşmüş iyelik grubu ([senin] gözlerin)
kararan yollar: Sıfat tamlaması
sıfat isim
bir zambak kadar beyaz: Sıfat tamlaması
bir zambak / kadar: Edat grubu
isim edat
bir zambak: Sıfat tamlaması sıfat isim
yüzün: Tamlayanı düşmüş iyelik grubu ([senin] yüzün)
İkinci cümle ise basit bir cümledir: Süzülüp akasya dallarında gün erir damla damla ayaklarında.
Cümlenin Ögeleri:
erir: Yüklem
gün: Özne
akasya dallarında süzülüp: Zarf tümleci
damla damla: Zarf tümleci
ayaklarında: Yer tamlayıcısı
Kelime Grupları:
akasya dallarında süzülüp: Zarf-fiil grubu
akasya / dalları: Belirtisiz isim tamlaması
damla damla: Tekrar grubu (Aynı kelimenin tekrarı ile yapılmış.)
ayakların: Tamlayanı düşmüş iyelik grubu ([senin] ayakların)
Cümle çözümlemesi örneği:
“Dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olmayan dükkânında, tek başına, gece gündüz kıvılcımlar saçarak çalışan Koca Ali, tıpkı kafese konmuş terbiyeli bir aslanı andırıyordu.”
(Ömer Seyfettin, Diyet)
Bu cümle, basit bir fiil cümlesidir.
Cümlenin Ögeleri:
andırıyordu: Yüklem
dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olmayan dükkânında, tek başına, gece gündüz kıvılcımlar saçarak çalışan Koca Ali: Özne
tıpkı kafese konmuş terbiyeli bir aslanı: Belirtili nesne
Kelime grupları:
dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olmayan dükkânında, tek başına, gece gündüz kıvılcımlar saçarak çalışan Koca Ali: Sıfat tamlaması
Koca Ali: Birleşik isim grubu
dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olmayan dükkânında, tek başına,
gece gündüz kıvılcımlar saçarak çalışan: Sıfat-fiil grubu
dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olmayan dükkanı
dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olmayan / dükkân: Sıfat tamlaması
dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olmayan: Sıfat-fiil grubu
dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri: Sıfat tamlaması
dar kapısından başka: Edat grubu
dar kapısı: Tamlayanı düşmüş iyelik grubu
dar / kapı: Sıfat tamlaması
aydınlık girecek: Sıfat-fiil grubu
hiçbir / yer: Sıfat tamlaması
gece gündüz kıvılcımlar saçarak: Zarf-fiil grubu
gece gündüz: Tekrar grubu (zıt anlamlı)
tıpkı kafese konmuş / terbiyeli bir aslan: Sıfat tamlaması
terbiyeli / bir aslan: Sıfat tamlaması
bir / aslan: Sıfat tamlaması
tıpkı kafese konmuş: Sıfat-fiil grubu
Cümle çözümlemesi örneği:
“Henüz renk ve güzel kokular bitmemiş, fakat baharın bol renkleri hissedilmez şekilde kaybolmuştu.”
(Mehmed Rauf, Eylül)
Bu cümle bağlı bir cümledir.
Cümlenin Ögeleri:
bitmemiş: Yüklem
renk ve güzel kokular: Özne
henüz: Zarf tümleci
fakat: Cümle dışı öge (bağlaç)
kaybolmuştu: Yüklem
baharın bol renkleri: Özne
hissedilmez şekilde: Zarf tümleci
Kelime Grupları:
renk ve güzel kokular: Bağlama grubu
güzel / koku: Sıfat tamlaması
baharın / bol renkleri: Belirtili isim tamlaması
bol / renk: Sıfat tamlaması
hissedilmez / şekil: Sıfat tamlaması
kaybol- : Birleşik fiil (
hisset- : Birleşik fiil (< hiss + et-, isim + yardımcı fiil kalıbında)
Yukarıdaki örneklerde cümleyi meydana getiren ögeler ve bu ögeler içindeki kelime grupları incelenmiştir. Bildiğiniz gibi, kelime grubu, bünyesinde birden fazla kelime bulunduran, yapı ve anlam bakımından bir bütünlük gösteren, cümlede bir bütün olarak kullanılan ve herhangi bir yargı bildirmeyen dil birlikleridir.
Cümle çözümlemesi örneği:
“Ey Türk gençliği! Birinci vazifen Türk istiklâlini, Türk
Cumhuriyetini ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir.”
Bu cümle, bir isim cümlesidir.
Cümlenin Ögeleri:
Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir : Yüklem
Birinci vazifen: Özne
Ey Türk gençliği: Cümle dışı öge (Ünlem grubu)
Kelime Grupları:
Ey / Türk gençliği: Ünlem grubu
Türk /gençliği: Belirtisiz isim tamlaması
Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini ilelebet muhafaza ve müdafaa etmek: isim-fiil
muhafaza ve müdafaa etmek: Birleşik fiil (isim-fiil şeklinde)
muhafaza ve müdafaa: Bağlama grubu
Türk / istiklâli: Belirtisiz isim tamlaması
Türk / Cumhuriyeti: Belirtisiz isim tamlaması
Birinci vazifen: Tamlayanı düşmüş iyelik grubu ([senin] birinci vazifen)
Birinci vazife: Sıfat tamlaması
Cümle çözümlemesi örneği:
“Ölmek kaderde var, /bize ürküntü vermiyor,
Lâkin vatandan ayrılışın ıztırabı zor.”
(Yahya Kemal Beyatlı)
Bu beyitte üç cümle vardır.
Birinci cümle: Ölmek kaderde var.
Cümlenin Ögeleri:
var : Yüklem (Aslı vardır biçimindedir fakat -dır fiil kısmı düşmüştür.)
ölmek: Özne
kaderde: Yer tamlayıcısı
İkinci cümle: Bize ürküntü vermiyor.
Cümlenin Ögeleri:
vermiyor: Yüklem;
o: Gizli özne;
ürküntü : Belirtisiz nesne;
bize : Yer tamlayıcısı
Üçüncü cümle: Lâkin vatandan ayrılışın ıztırabı zor.
Cümlenin Ögeleri:
zor: Yüklem (Aslı zordur biçimindedir fakat -dur fiil kısmı düşmüştür.)
vatandan ayrılışın ıztırabı: Özne
lâkin: Cümle dışı öge (Bağlama işleviyle iki dizeyi bir birine bağlamaktadır.)
Kelime Grupları:
vatandan ayrılışın / ıztırabı: Belirtili isim tamlaması
vatandan ayrılış: İsim- fiil gurubu
ıp>