Tüketici Hukuku Dersi 8. Ünite Özet
Tüketici Kuruluşları
Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.
Açıköğretim derslerinden Tüketici Hukuku Dersi 8. Ünite Özet için hazırlanan ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.
Tüketici Kuruluşları
Giriş
Tüketici kuruluşları, tüketicilerin haklarının korunması alanında çeşitli ve farklı görevler üstlenmiştir. Bunlardan, Reklam Kurulu, ticari reklamlara ilişkin denetim yapma ve idari ceza verebilme yetkisine sahiptir. Tüketici Konseyi, tüketici sorumlarının ve ihtiyaçlarının belirlenmesi ile çıkarlarının korunmasına ilişkin gerekli tedbirleri araştırmak ve TKHK’nun uygulanmasına yönelik tedbirlere dair görüşleri öncelikle ele alınmak üzere ilgili mercilere iletmek amacıyla faaliyet yürütmektedir. Reklam Konseyi ise, Reklam politikalarının oluşturulması ve uygulanması ile ilgili olarak çağdaş iletişim uygulamalarını takip etmek, reklam sektörünün ve reklam denetim işlevinin geliştirilmesine yönelik araştırma ve çalışmalar yapmak, bu alanda görüş ve önerilerde bulunmak ve bu görüş ve önerileri ilgili mercilere iletmek amacıyla hareket etmektedir. Tüketici Hakem Heyeti ile Tüketici Mahkemeleri de uyuşmazlıkların çözümünde karar verici konumunda hüküm tesis etmektedir.
Reklam Kurulu
TKHK md. 63/1’e göre; Ticari reklamlarda uyulması gereken ilkeleri belirleme ve haksız ticari uygulamalara karşı tüketiciyi korumaya yönelik düzenlemeleri yapma, bu hususlar çerçevesinde inceleme ve gerektiğinde denetim yapma, inceleme ve denetim sonucuna göre durdurma veya aynı yöntemle düzeltme veya idari para cezası veya gerekli görülen hâllerde de üç aya kadar tedbiren durdurma cezası verme hususlarında görevli bir Reklam Kurulu oluşturulur. Kurul tedbiren durdurma kararı verme yetkisini Reklam Kurulu Başkanına devredebilir. Kurulun kararları Bakanlıkça uygulanır. Kurul aykırı bulduğu ticari reklam ve ticari uygulamalar ile ilgili durdurma ve/veya aynı yöntemle düzeltme ve/veya idari para cezası veya gerekli görülen hallerde de üç aya kadar tedbiren durdurma cezası verebilecektir. Reklam Kurulu ile ilgili getirilen önemli düzenlemelerden bir tanesi Kurulun istemesi halinde tedbiren durdurma cezası verme yetkisini Başkana devredebilmesidir.
Reklam Kurulunun Görevleri: Reklam Kurulunun TKHK’da belirtilen esaslara uygun olarak ticari reklamlarda uyulması gereken ilkeleri belirlemek ve haksız ticari uygulamalara karşı tüketiciyi korumaya yönelik düzenlemeleri yapmak ve Bakanlık aracılığıyla duyurmak; ticari reklam ve haksız ticari uygulamaları, belirlenen ilkeler çerçevesinde incelemek ve gerektiğinde denetim yapmak gibi pek çok görevi bulunmaktadır.
Reklam Kurulunun Oluşumu ve Üyelerin Nitelikleri: Reklam Kurulu 19 üyeden oluşmaktadır. Kurulun başkanlığını Gümrük ve Ticaret Bakanının görevlendirdiği ilgili Genel Müdür yürütmektedir. Reklam Kurulu pek çok kurum ve kuruluşun göndereceği üyelerden oluşur. Kurul Başkan ve üyelerinin Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak, en az iki yıllık yüksekokul mezunu ya da denkliği Yükseköğretim Kurulu tarafından kabul edilen yurt dışındaki öğretim kurumlarından mezun olmak, Devlet Memurları Kanununun 48. maddesinde düzenlenen şartları taşıyor olmak, kamu haklarından mahrum bulunmamak şartlarını taşıması zorunludur. Kurul üyelerinin görev süresi 3 yıldır. Süresi bitenler yeniden görevlendirilebilir veya seçilebilir.
Reklam Kurulunun Çalışma Usul ve Esasları: Kurula başvurular yazılı olarak veya elektronik ortamda yapılır. Başvuru sahibi gerçek kişinin adı, soyadı ile T.C. kimlik numarası ve adresini, tüzel kişinin ise unvanı ve adresini içermeyen başvurular Kurulca değerlendirmeye alınmaz. Ticari reklama ilişkin başvurularda şikâyet edilen reklamın yayınlandığı mecra, tarih, şikâyetin konusu gibi belirleyici hususlara; haksız ticari uygulamaya ilişkin başvurularda ise şikâyetle ilgili bilgi ve belgelere yer verilir. Kurul, ayda en az bir defa veya ihtiyaç duyulduğu her zaman Başkanın çağrısı üzerine, Başkan dâhil en az onbir üyenin hazır bulunması ile toplanır. Kurul toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla karar verir. Kurul, incelemesini ilgili belgelerin yer aldığı dosya üzerinden yapar. Kurul, gerekli gördüğü takdirde özel uzmanlık gerektiren hususlarla ilgili olarak ihtisas sahibi üniversite, kamu kurum ve kuruluşları veya özel hukuk tüzel kişileri ile gerçek kişilerin görüşüne başvurabilir. Kurul tarafından alınan kararlar Bakanlıkça uygulanır. Kurul kararları, tüketicilerin bilgilendirilmesi, aydınlatılması ve ekonomik çıkarlarının korunması amacıyla Bakanlıkça açıklanır.
Tüketici Konseyi
TKHK’nun 64. maddesi gereğince, tüketici sorunlarının ve ihtiyaçlarının belirlenmesi ile çıkarlarının korunmasına ilişkin gerekli tedbirleri araştırmak ve bu Kanunun uygulanmasına yönelik tedbirlere dair görüşleri öncelikle ele alınmak üzere ilgili mercilere iletmek amacıyla yılda en az bir kez Bakanlığın koordinatörlüğünde Tüketici Konseyi toplanmaktadır.
Tüketici Konseyinin Görevleri: Konseyin, tüketicinin ihtiyaçlarının karşılanması ve çıkarlarının korunmasına ilişkin alınacak tedbirler konusunda araştırma ve çalışmalarda bulunmak; tüketicinin sorunlarının evrensel tüketici hakları doğrultusunda çözülmesi amacıyla alınacak tedbirler ile Kanunun uygulanmasına yönelik tedbirlere dair görüşleri karara bağlamak ve öncelikle ele alınmak üzere ilgili mercilere aktarmak; tüketicinin korunması alanındaki gelişmeleri izlemek ve değerlendirmek gibi görevleri bulunmaktadır.
Tüketici Konseyinin Oluşması: Konsey, Bakanın veya görevlendireceği Bakan Yardımcısı, Müsteşar veya Müsteşar Yardımcısının başkanlığında; ders kitabının 267. ve 268. sayfasında sayılan üyelerden oluşur. Tüketici Konseyine kamu kurum ve kuruluşlarından gelen temsilcilerin sayısı, hiçbir şekilde Konseyin toplam üye sayısının %50’sinden fazla olamaz.
Tüketici Konseyinin Çalışma Usul ve Esasları: Konsey, Başkanın çağrısı üzerine yılda en az bir kez toplanır. Başkanın gerekli görmesi veya üyelerin en az dörtte birinin Başkana yapacağı gerekçeli ve yazılı başvuru üzerine de olağanüstü toplanır. Konsey, üye sayısının yarısından bir fazlasının katılımıyla toplanır. İlk toplantıda yeterli çoğunluk sağlanmazsa, toplantı iki ay içerisinde yapılır ve toplantı yeter sayısı aranmaz. Kararlar, oylama anında hazır bulunanların oy çokluğu ile alınır. Konsey gündemi Başkan tarafından belirlenir.
Reklam Konseyi
6502 sayılı Kanun ile getirilmiş olan yeni bir kuruluştur. Kanunun 65. maddesi kapsamında düzenlenen bu Konsey; reklam politikalarının oluşturulması ve uygulanması ile ilgili olarak çağdaş iletişim uygulamalarını takip etmek, reklam sektörünün ve reklam denetim işlevinin geliştirilmesine yönelik araştırma ve çalışmalar yapmak, bu alanda görüş ve önerilerde bulunmak ve bu görüş ve önerileri ilgili mercilere iletmek amacıyla yılda en az bir kez Bakanlığın koordinatörlüğünde toplanmaktadır. Kanunun gücünü de arkasına alarak tesis edilen Reklam Konseyi sayesinde tüketicilerin yanlış yönlendirilmesinin önüne geçilmeye çalışılmıştır.
Reklam Konseyinin Görevleri: Reklam Konseyinin, reklam ve pazarlama iletişimi alanlarına ilişkin çağdaş ve uluslararası gelişmeleri ve yargı kararlarını izleyerek, bu alanlarda düzenleme ve denetim işlevinin geliştirilmesi ile ilgili görüş ve önerilerde bulunmak; ihtiyaç halinde çalışma grupları kurmak ve çalışma gruplarına başkanlık edecek üyeleri belirlemek; çalışma gruplarının raporlarını incelemek ve görüşmek; reklam ile ilgili konularda kamuoyunda farkındalığın arttırılmasına yönelik önerilerde bulunmak; tüm mecra ölçümlerinin sağlıklı bir şekilde yapılması amacıyla öneriler geliştirmek gibi görevleri bulunmaktadır.
Reklam Konseyinin Oluşması: Reklam Konseyine kamu kurum ve kuruluşlarından gelen temsilcilerin sayısı, hiçbir şekilde Konseyin toplam üye sayısının %50’sinden fazla olamaz. Bir üye, birden fazla kurum veya kuruluşu temsil edemez. Konsey, Bakanın veya görevlendireceği Bakan Yardımcısı veya Müsteşarın başkanlığında Sayfa 270 ve 271’de sayılan üyelerden oluşur.
Reklam Konseyinin Çalışma Usul ve Esasları: Reklam Konseyi yılda en az bir kez Bakanlığın koordinatörlüğünde toplanır. Konsey, üye sayısının en az yarısından bir fazlasının katılımıyla toplanır. İlk toplantıda yeterli çoğunluk sağlanamazsa, toplantı iki ay içinde yapılır ve toplantı yeter sayısı aranmaz. Konsey, gündemindeki konuları görüşerek karara bağlar. Kararlar, oylama anında hazır bulunanların oy çokluğu ile alınır. Kararların alınmasında açık oylama yapılır. Konsey gündemi Başkan tarafından belirlenir. Konseyde temsil edilen kurum veya kuruluşlardan en az beşinin başkanlığa yapılan yazılı ve gerekçeli başvurusu üzerine, Konsey üyelerinin kabul etmesi halinde gündeme madde eklenir.
Tüketici Hakem Heyeti
Tüketici hakem heyeti (THH), tüketicilerin karşılaşmış oldukları uyuşmazlıkların çözümünde, kısa zamanda bir karara ulaşmak, kolay ve pratik yoldan sonuç elde etmek, yargılama ekonomisi açısından tasarruf sağlamak ve bu suretle tüketici mahkemelerinin iş yükünü hafifletmek maksadıyla kurulmuştur. Tüketici Hakem Heyetine başvurarak sorunlarına çözüm arayan kişilerin, öncelikle TKHK’da hüküm bulan tüketici sıfatına sahip olması aranmaktadır. Diğer taraftan uyuşmazlık meblağının mutlaka Kanunda belirtilen miktarın altında olması gerekmektedir. Bu uyuşmazlıklar bakımından Tüketici Hakem Heyetine başvuru zorunlu tutulmaktadır. TKHK’nun 66/1 maddesine göre, Bakanlık, tüketici işlemleri ile tüketiciye yönelik uygulamalardan doğabilecek uyuşmazlıklara çözüm bulmak amacıyla il merkezlerinde ve yeterlilik şartları yönetmelikle belirlenen ilçe merkezlerinde en az bir tüketici hakem heyeti oluşturmakla görevlidir.
Tüketici Hakem Heyetlerinin Oluşması ve Üyelerin Nitelikleri: Tüketici hakem heyetleri başkan dahil beş üyeden oluşur. Başkanlığı illerde ticaret il müdürü, ilçelerde ise kaymakam veya bunların görevlendireceği bir memur yürütür. Başkan ve üyelerin yedekleri de ilgili kurum ve kuruluşlarca ayrıca belirlenir. Başkan dışındaki üyelerin görev süresi üç yıldır. Görev süresi bitenler yeniden görevlendirilebilir veya seçilebilir. Üyeler; Belediye başkanının konunun uzmanı belediye personeli arasından görevlendireceği bir üye; Baronun, mensupları arasından görevlendireceği bir üye; Satıcının tacir olduğu uyuşmazlıklarda ticaret ve sanayi odasının ya da bunların ayrı ayrı örgütlendiği yerlerde ticaret odasının; satıcının esnaf ve sanatkâr olduğu uyuşmazlıklarda, illerde esnaf ve sanatkârlar odaları birliğinin, ilçelerde ise en fazla üyeye sahip esnaf ve sanatkârlar odasının görevlendireceği bir üye; Tüketici örgütlerinin kendi aralarından seçecekleri bir üye; şeklinde tespit edilir.
Raportör: Raportörler il ve ilçe merkezlerinde kurulu bulunan tüketici hakem heyetlerinde istihdam edilebilir. Raportör sayısının yeterli olmadığı illerde ticaret il müdürü tarafından ticaret il müdürlüğü personeli arasından, ilçelerde ise kaymakam tarafından ilçede görevli devlet memurları arasından yeterli sayıda raportör görevlendirilir. Tüketici hakem heyeti raportörleri, heyetin çalışmalarına ve kararlarına esas olacak dosyaları hazırlamak ve uyuşmazlığa ilişkin raporu sunmakla görevlidir.
Tüketici Hakem Heyetlerinin Görev ve Yetki Alanı: TKHK md. 68/1 gereğince, değeri iki bin Türk Lirasının altında bulunan uyuşmazlıklarda ilçe tüketici hakem heyetlerine, üç bin Türk Lirasının altında bulunan uyuşmazlıklarda il tüketici hakem heyetlerine, büyükşehir statüsünde bulunan illerde ise iki bin Türk Lirası ile üç bin Türk Lirası arasındaki uyuşmazlıklarda il tüketici hakem heyetlerine başvuru zorunludur. Bu değerlerin üzerindeki uyuşmazlıklar için tüketici hakem heyetlerine başvuru yapılamaz. Buna göre, tüketici hakem heyetlerine yapılacak başvurularda değeri:
- İki bin Türk Lirasının altında bulunan uyuşmazlıklarda ilçe tüketici hakem heyeti,
- Büyükşehir statüsünde olan illerde iki bin Türk Lirası ile üç bin Türk Lirası arasındaki uyuşmazlıklarda il tüketici hakem heyeti,
- Büyükşehir statüsünde olmayan illerin merkezlerinde üç bin Türk Lirasının altında bulunan uyuşmazlıklarda il tüketici hakem heyeti,
- Büyükşehir statüsünde olmayan illere bağlı ilçelerde iki bin Türk Lirası ile üç bin Türk Lirası arasındaki uyuşmazlıklarda il tüketici hakem heyeti, görevlidir.
Burada belirtilen parasal sınırların üzerindeki uyuşmazlıklar için tüketici hakem heyetlerine başvuru yapılamaz. Başvurunun, tek bir uyuşmazlıkla ilgili olması ve uyuşmazlık konusunun bu maddede belirtilen parasal sınırları aşması halinde, sınırları aşan kısımdan feragat edilerek tüketici hakem heyetine başvuru yapılabilir. Burada dikkat çeken hususlardan biri Kanun’da öngörülen miktarın altında kalan uyuşmazlıklarda Tüketici Hakem Heyeti’nin vermiş olduğu kararların tarafları bağlayıcı olduğudur. Tüketici aynı anda hem tüketici hakem heyetlerine hem de alternatif uyuşmazlık çözüm mercilerine başvurabilecektir. Başvurular, tüketicinin yerleşim yerinin bulunduğu veya tüketici işleminin yapıldığı yerdeki tüketici hakem heyetine yapılabilir.
Tüketici Hakem Heyetlerinin Çalışma Usul ve Esasları: Tüketicilerden gelen başvuru üzerine uyuşmazlığın çözümü aranmaya başlanmaktadır. Başvuruda herhangi bir ücret ya da harç ödemesi yapılmamaktadır. Uyuşmazlıklarla ilgili başvuru, uyuşmazlık konusunu içeren dilekçenin, varsa delil oluşturan ilgili belgelerle birlikte tüketici hakem heyetine verilmesiyle yapılır.
Tüketici Hakem Heyetlerinin Bilgi ve Belge İsteme Yetkisi: Tüketici hakem heyeti, uyuşmazlık konusuna ilişkin her türlü bilgi ve belgeyi taraflardan, ilgili kişi, kurum ve kuruluşlardan isteyebilir. Bilgi ve belge isteme yazılarının taahhütlü mektupla gönderilmesi esastır. İstenen bilgi ve belgelerin sunulması için tebliğ tarihinden itibaren en fazla otuz gün süre verilir.
Tüketici Hakem Heyeti Toplantıları: Tüketici hakem heyeti ayda ikiden az olmamak üzere ihtiyaç duyulduğunda başkanın çağrısı üzerine her zaman toplanabilmektedir. Toplantılar, illerde il müdürlüğünce, ilçelerde ise kaymakamlıkça belirlenen yerlerde yapılır. Toplantı gündemi başkan tarafından belirlenir ve toplantı başlamadan önce üyelere bildirilir. Tüketici hakem heyeti, başkan dahil en az üç üyenin hazır bulunması ile toplanır ve toplantıya katılanların oy çokluğu ile karar verir. Tüketici hakem heyeti incelemeyi, ilgili belgelerin yer aldığı dosya üzerinden yapar. Gerekli görmesi halinde tüketici hakem heyeti ayrıca tarafları ve bilirkişiyi dinler. Tüketici hakem heyeti çözümü özel veya teknik bilgiyi gerektiren hâllerde, taraflardan birinin talebi üzerine yahut re’sen, bilirkişinin görüşünün alınmasına karar verebilir.
Tüketici Hakem Heyeti Kararları: Hakem heyeti, uyuşmazlık ile ilgili karar verirken tarafların talebiyle bağlıdır. Hakem heyeti kararı yalnızca tarafları bağlamaktadır. Uyuşmazlığın tüketici lehine sonuçlandığı durumlarda, karşı tarafça ödenmesi gereken bilirkişi ve tebligat ücretleri kararda belirtilir. Tüketici hakem heyetlerinde taraflar, avukatla temsil edilebilir. Tüketici hakem heyetine yapılan başvurular, başvuru tarih ve sırasına göre en geç altı ay içinde görüşülür ve karara bağlanır. Kararların taraflara taahhütlü mektupla gönderilmesi esastır. Kendilerine zorunlu olarak elektronik yolla tebligat yapılması gereken taraflara ve elektronik yolla tebligat almak isteyenlere kayıtlı elektronik posta yolu ile tebligat yapılır. Elektronik yolla tebligat muhatabın elektronik adresine ulaştığı tarihi izleyen beşinci günün sonunda yapılmış sayılır. Tüketici hakem heyetinin kararları, İcra ve İflâs Kanununun ilamların yerine getirilmesi hakkındaki hükümlerine göre yerine getirilir.
Tüketici Hakem Heyeti Kararına İtiraz: Taraflar, tüketici hakem heyetinin kararlarına karşı tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde tüketici hakem heyetinin bulunduğu yerdeki tüketici mahkemesine itiraz edebilir. İtiraz, tüketici hakem heyeti kararının icrasını durdurmaz.
Huzur Hakkı ve Ücreti: Tüketici hakem heyeti başkan ve üyelerine, raportör olarak görevlendirilen diğer kamu personeline ödenecek huzur hakkı ve huzur ücreti ile bilirkişi ücreti ve bu ödemelere ilişkin usul ve esaslar Hazine ve Maliye Bakanlığının uygun görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenir.
Tüketici Mahkemeleri
Tacirler veya kamu tüzel kişileri dışındaki diğer kişiler özellikle tacir olmayan gerçek kişi tüketiciler, tacirler veya kamu tüzel kişilerine karşı hukuken zayıf durumdadır. O nedenle bu kimselerin, daha güçlü olanlara karşı korunmaları gereklidir. TKHK ile tüketicilerin korunması hedeflenmekte ve görece zayıf olan konumlarının güçlendirilmesi sağlanmaktadır. TKHK’nun 73/1. maddesine göre, tüketici işlemleri ile tüketiciye yönelik uygulamalardan doğabilecek uyuşmazlıklara ilişkin davalarda tüketici mahkemeleri görevlidir. Bu düzenlemeyle kamu tüzel kişileri de dahil olmak üzere kendi işi, işletmesi, zanaatı veya mesleğine ilişkin ticari amaçlarla hareket eden veya onun adına ya da hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişiler ile tüketiciler arasında yapılan, eser, taşıma, simsarlık sözleşmeleri de dahil olmak üzere her türlü sözleşme ve hukuki işlem ve tüketiciye yönelik uygulamalardan doğabilecek uyuşmazlıklarda tüketici mahkemeleri görevlendirilmiştir.
Harç ve Masraflar: Tüketici mahkemeleri nezdinde Bakanlık, tüketiciler ve tüketici örgütleri tarafından açılan davalar Harçlar Kanununda düzenlenen harçlardan muaftır. Tüketici örgütleri üst kuruluşlarınca açılacak davalarda bilirkişi ücreti ve davanın davacı aleyhine sonuçlanması durumunda, hükmedilen vekâlet ücreti Bakanlıkça karşılanır. Davanın, davalı aleyhine sonuçlanması durumunda, bilirkişi ücreti Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre davalıdan tahsil olunarak bütçeye gelir kaydedilir.
Tüketici Mahkemelerinde Görülecek Davalarda Usul: Tüketici mahkemelerinde görülecek davalar basit yargılama usulüne göre yürütülecektir. Hukuk Muhakemeleri Kanununa göre basit yargılama usulünün özellikleri şunlardır: Dava açılması ve davaya cevap verilmesi dilekçe ile olur. Taraflar cevaba cevap ve ikinci cevap dilekçesi veremezler. Cevap süresi, dava dilekçesinin davalıya tebliğinden itibaren iki haftadır. Taraflar dilekçeleri ile birlikte, tüm delillerini açıkça ve hangi vakıanın delili olduğunu da belirterek bildirmek; ellerinde bulunan delillerini dilekçelerine eklemek ve başka yerlerden getirilecek belge ve dosyalar için de bunların bulunabilmesini sağlayan bilgilere dilekçelerinde yer vermek zorundadır. Mahkeme, mümkün olan hâllerde tarafları duruşmaya davet etmeden dosya üzerinden karar verir. Daha önce karar verilemeyen hâllerde mahkeme, ilk duruşmada dava şartları ve ilk itirazlarla hak düşürücü süre ve zaman aşımı hakkında tarafları dinler; daha sonra tarafların iddia ve savunmaları çerçevesinde, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları tek tek tespit eder. Uyuşmazlık konularının tespitinden sonra hâkim, tarafları sulhe veya arabuluculuğa teşvik eder. Tarafların sulh olup olmadıkları, sulh olmadıkları takdirde anlaşamadıkları hususların nelerden ibaret olduğu tutanağa yazılır; tutanağın altı hazır bulunan taraflarca imzalanır. Tahkikat bu tutanak esas alınmak suretiyle yürütülür. Mahkeme, tarafların dinlenmesi, delillerin incelenmesi ve tahkikat işlemlerinin yapılmasını yukarıdaki fıkrada belirtilen duruşma hariç, iki duruşmada tamamlar. Duruşmalar arasındaki süre bir aydan daha uzun olamaz. Tahkikatın tamamlanmasından sonra mahkeme tarafların son beyanlarını alır ve yargılamanın sona erdiğini bildirerek kararını tefhim eder.
Tüketici Mahkemelerinin Özellikleri: Tüketiciler isterlerse kendi yerleşim yerlerinde isterlerse genel yetki kuralı gereği davalının yerleşim yerinde bu davayı açabilirler. Genel olarak tüketicileri ilgilendiren davalarda davacı, verilen kararların yayımlanmasını talep edebilir. Talebin mahkemece kabul edilmesi hâlinde bu karar, masrafları davalıdan alınmak üzere ülke düzeyinde yayımlanan gazetelerden en az üçünde derhâl ilan edilir.
Üretimin veya Satışın Durdurulması ve Malın Toplatılması: Tüketici mahkemelerine dava açma hakkı bulunan Bakanlığın, bu surette tüketicilerin haklarını koruma bağlamında açtıkları davalarda bir malın üretiminin durdurulması, satışının engellenmesi ve gerektiğinde toplatılmasına karar verilmesini talep etme hakkı bulunmaktadır. Bakanlık ile birlikte, tüketicilerin ya da tüketici örgütlerinin de bu doğrultuda dava açabilecekleri açıkça ifade edilmektedir. Satışa sunulan seri malın ayıplı olduğunun mahkeme kararı ile tespit edilmesi hâlinde, mahkeme ayıbın niteliğine göre malın satışını geçici olarak durdurma veya ayıbı giderme kararları verebilmektedir. Üretici veya ithalatçı, mahkeme kararının tebliğ tarihinden itibaren en geç üç ay içinde malın ayıbını ortadan kaldırmakla yükümlü tutulmuştur. Malın ayıbının ortadan kalkmasının imkânsız olması hâlinde mal, üretici veya ithalatçı tarafından toplanmak veya toplattırılmak zorundadır.
Tüketici Ürünü ve Hizmet Denetimi: Tüketici ürünü; hizmet sektöründe kullanılanlar dâhil olmak üzere tüketicilerin kullanması için tasarlanan veya makul koşullarda tüketiciler tarafından kullanılması öngörülen, gerek ticari faaliyetler sonucunda gerekse başka yollarla tedarik edilen veya kullanılabilir hâle getirilen yeni, kullanılmış veya ıslah edilmiş her türlü üründür. Tüketici ürünleri ile tüketiciye sunulan hizmetler; can ve mal güvenliğine ve çevreye zarar vermemeli, uygulanması zorunlu her türlü idari ve teknik düzenlemeye uygun olmalıdır. Bakanlığa “tüketicilerin sağlık ve güvenliğini korumak amacıyla her türlü tedbiri alma görevi verilmiştir. Bu nedenle tüketici ürünleri ile tüketici hizmetleri bakımından tanımı yapılan tüketici ürünlerinde mevzuat hazırlama ve piyasa gözetimi ve denetim yapma yetkisi Bakanlığa verilmektedir.
Tüketici Örgütleri
Çeşitli meslek kollarında faaliyet gösterenlerin korunması anlamında odalar, dernekler, vakıflar, kooperatifler oluşturulduğu gibi tüketicilerin haklarının korunması noktasında da bu tür birlikteliklerin kurulduğu görülmektedir. TKHK’nun 3/m fıkrasında; “Tüketici örgütleri: Tüketicinin korunması amacıyla kurulan dernek, vakıf veya bunların üst kuruluşları” şeklinde tanımlanmıştır. Ülkemizde çok sayıda tüketici derneği bulunmaktadır. Bütün hepsinin ortak noktası, bunların birer sivil toplum kuruluşu olması, devletle herhangi bir organik bağının bulunmaması, tüketicilerin hak ve menfaatlerini korumaya yönelik faaliyet göstermesi ve hak arama noktasında baskı unsuru olarak görev almasıdır.
Tüketici Haklarını Koruma Örgütleri: Tüketici haklarını koruma alanında faaliyet gösteren çok sayıda örgütten bazıları şunlardır:
- Tüketiciyi Koruma Derneği (TÜKODER),
- Tüketici Hakları Derneği (THD),
- Tüketiciler Birliği (Consumers Union:1997),
- Tüketiciyi Koruma ve Dayanışma Birliği Derneği (TÜKO-BİR),
- Tüketici Koruma ve Savunma Derneği (TÜKSAVDER),
- Eskişehir Tüketiciler Derneği (ESTÜKDER),
- Bursa Tüketiciler Derneği (BTD),
- Burdur Tüketicileri Koruma Derneği (BURTÜKODER),
- Tüm Tüketicileri Koruma Derneği (TTKD),
- Tüketiciler Derneği (TÜDER),
- Tüketici Hakları Merkezi (TÜ-MER),
- Tüketici Bilincini Geliştirme Derneği (TÜ- BİDER),
- Tüketici ve Çevre Eğitim Vakfı (TÜKÇEV),
- Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Derneği (TÜRDER).
Tüketici Dernekleri Federasyonu: Tüketici Dernekleri Federasyonu (TÜDEF), 25 Eylül 2003 yılında kurulmuştur. Genel Merkezi Ankara’dadır. TÜDEF; İstanbul merkezli Tüketiciyi Koruma Derneği (TÜKODER), Ankara merkezli Tüketici Hakları Derneği (THD), Bursa merkezli Bursa Tüketiciler Derneği (BTD), Eskişehir, Adana ve Burdur merkezli tüketici derneklerini çatısı altında toplamış ülkemizin en büyük tüketici üst örgütüdür.
Giriş
Tüketici kuruluşları, tüketicilerin haklarının korunması alanında çeşitli ve farklı görevler üstlenmiştir. Bunlardan, Reklam Kurulu, ticari reklamlara ilişkin denetim yapma ve idari ceza verebilme yetkisine sahiptir. Tüketici Konseyi, tüketici sorumlarının ve ihtiyaçlarının belirlenmesi ile çıkarlarının korunmasına ilişkin gerekli tedbirleri araştırmak ve TKHK’nun uygulanmasına yönelik tedbirlere dair görüşleri öncelikle ele alınmak üzere ilgili mercilere iletmek amacıyla faaliyet yürütmektedir. Reklam Konseyi ise, Reklam politikalarının oluşturulması ve uygulanması ile ilgili olarak çağdaş iletişim uygulamalarını takip etmek, reklam sektörünün ve reklam denetim işlevinin geliştirilmesine yönelik araştırma ve çalışmalar yapmak, bu alanda görüş ve önerilerde bulunmak ve bu görüş ve önerileri ilgili mercilere iletmek amacıyla hareket etmektedir. Tüketici Hakem Heyeti ile Tüketici Mahkemeleri de uyuşmazlıkların çözümünde karar verici konumunda hüküm tesis etmektedir.
Reklam Kurulu
TKHK md. 63/1’e göre; Ticari reklamlarda uyulması gereken ilkeleri belirleme ve haksız ticari uygulamalara karşı tüketiciyi korumaya yönelik düzenlemeleri yapma, bu hususlar çerçevesinde inceleme ve gerektiğinde denetim yapma, inceleme ve denetim sonucuna göre durdurma veya aynı yöntemle düzeltme veya idari para cezası veya gerekli görülen hâllerde de üç aya kadar tedbiren durdurma cezası verme hususlarında görevli bir Reklam Kurulu oluşturulur. Kurul tedbiren durdurma kararı verme yetkisini Reklam Kurulu Başkanına devredebilir. Kurulun kararları Bakanlıkça uygulanır. Kurul aykırı bulduğu ticari reklam ve ticari uygulamalar ile ilgili durdurma ve/veya aynı yöntemle düzeltme ve/veya idari para cezası veya gerekli görülen hallerde de üç aya kadar tedbiren durdurma cezası verebilecektir. Reklam Kurulu ile ilgili getirilen önemli düzenlemelerden bir tanesi Kurulun istemesi halinde tedbiren durdurma cezası verme yetkisini Başkana devredebilmesidir.
Reklam Kurulunun Görevleri: Reklam Kurulunun TKHK’da belirtilen esaslara uygun olarak ticari reklamlarda uyulması gereken ilkeleri belirlemek ve haksız ticari uygulamalara karşı tüketiciyi korumaya yönelik düzenlemeleri yapmak ve Bakanlık aracılığıyla duyurmak; ticari reklam ve haksız ticari uygulamaları, belirlenen ilkeler çerçevesinde incelemek ve gerektiğinde denetim yapmak gibi pek çok görevi bulunmaktadır.
Reklam Kurulunun Oluşumu ve Üyelerin Nitelikleri: Reklam Kurulu 19 üyeden oluşmaktadır. Kurulun başkanlığını Gümrük ve Ticaret Bakanının görevlendirdiği ilgili Genel Müdür yürütmektedir. Reklam Kurulu pek çok kurum ve kuruluşun göndereceği üyelerden oluşur. Kurul Başkan ve üyelerinin Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak, en az iki yıllık yüksekokul mezunu ya da denkliği Yükseköğretim Kurulu tarafından kabul edilen yurt dışındaki öğretim kurumlarından mezun olmak, Devlet Memurları Kanununun 48. maddesinde düzenlenen şartları taşıyor olmak, kamu haklarından mahrum bulunmamak şartlarını taşıması zorunludur. Kurul üyelerinin görev süresi 3 yıldır. Süresi bitenler yeniden görevlendirilebilir veya seçilebilir.
Reklam Kurulunun Çalışma Usul ve Esasları: Kurula başvurular yazılı olarak veya elektronik ortamda yapılır. Başvuru sahibi gerçek kişinin adı, soyadı ile T.C. kimlik numarası ve adresini, tüzel kişinin ise unvanı ve adresini içermeyen başvurular Kurulca değerlendirmeye alınmaz. Ticari reklama ilişkin başvurularda şikâyet edilen reklamın yayınlandığı mecra, tarih, şikâyetin konusu gibi belirleyici hususlara; haksız ticari uygulamaya ilişkin başvurularda ise şikâyetle ilgili bilgi ve belgelere yer verilir. Kurul, ayda en az bir defa veya ihtiyaç duyulduğu her zaman Başkanın çağrısı üzerine, Başkan dâhil en az onbir üyenin hazır bulunması ile toplanır. Kurul toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla karar verir. Kurul, incelemesini ilgili belgelerin yer aldığı dosya üzerinden yapar. Kurul, gerekli gördüğü takdirde özel uzmanlık gerektiren hususlarla ilgili olarak ihtisas sahibi üniversite, kamu kurum ve kuruluşları veya özel hukuk tüzel kişileri ile gerçek kişilerin görüşüne başvurabilir. Kurul tarafından alınan kararlar Bakanlıkça uygulanır. Kurul kararları, tüketicilerin bilgilendirilmesi, aydınlatılması ve ekonomik çıkarlarının korunması amacıyla Bakanlıkça açıklanır.
Tüketici Konseyi
TKHK’nun 64. maddesi gereğince, tüketici sorunlarının ve ihtiyaçlarının belirlenmesi ile çıkarlarının korunmasına ilişkin gerekli tedbirleri araştırmak ve bu Kanunun uygulanmasına yönelik tedbirlere dair görüşleri öncelikle ele alınmak üzere ilgili mercilere iletmek amacıyla yılda en az bir kez Bakanlığın koordinatörlüğünde Tüketici Konseyi toplanmaktadır.
Tüketici Konseyinin Görevleri: Konseyin, tüketicinin ihtiyaçlarının karşılanması ve çıkarlarının korunmasına ilişkin alınacak tedbirler konusunda araştırma ve çalışmalarda bulunmak; tüketicinin sorunlarının evrensel tüketici hakları doğrultusunda çözülmesi amacıyla alınacak tedbirler ile Kanunun uygulanmasına yönelik tedbirlere dair görüşleri karara bağlamak ve öncelikle ele alınmak üzere ilgili mercilere aktarmak; tüketicinin korunması alanındaki gelişmeleri izlemek ve değerlendirmek gibi görevleri bulunmaktadır.
Tüketici Konseyinin Oluşması: Konsey, Bakanın veya görevlendireceği Bakan Yardımcısı, Müsteşar veya Müsteşar Yardımcısının başkanlığında; ders kitabının 267. ve 268. sayfasında sayılan üyelerden oluşur. Tüketici Konseyine kamu kurum ve kuruluşlarından gelen temsilcilerin sayısı, hiçbir şekilde Konseyin toplam üye sayısının %50’sinden fazla olamaz.
Tüketici Konseyinin Çalışma Usul ve Esasları: Konsey, Başkanın çağrısı üzerine yılda en az bir kez toplanır. Başkanın gerekli görmesi veya üyelerin en az dörtte birinin Başkana yapacağı gerekçeli ve yazılı başvuru üzerine de olağanüstü toplanır. Konsey, üye sayısının yarısından bir fazlasının katılımıyla toplanır. İlk toplantıda yeterli çoğunluk sağlanmazsa, toplantı iki ay içerisinde yapılır ve toplantı yeter sayısı aranmaz. Kararlar, oylama anında hazır bulunanların oy çokluğu ile alınır. Konsey gündemi Başkan tarafından belirlenir.
Reklam Konseyi
6502 sayılı Kanun ile getirilmiş olan yeni bir kuruluştur. Kanunun 65. maddesi kapsamında düzenlenen bu Konsey; reklam politikalarının oluşturulması ve uygulanması ile ilgili olarak çağdaş iletişim uygulamalarını takip etmek, reklam sektörünün ve reklam denetim işlevinin geliştirilmesine yönelik araştırma ve çalışmalar yapmak, bu alanda görüş ve önerilerde bulunmak ve bu görüş ve önerileri ilgili mercilere iletmek amacıyla yılda en az bir kez Bakanlığın koordinatörlüğünde toplanmaktadır. Kanunun gücünü de arkasına alarak tesis edilen Reklam Konseyi sayesinde tüketicilerin yanlış yönlendirilmesinin önüne geçilmeye çalışılmıştır.
Reklam Konseyinin Görevleri: Reklam Konseyinin, reklam ve pazarlama iletişimi alanlarına ilişkin çağdaş ve uluslararası gelişmeleri ve yargı kararlarını izleyerek, bu alanlarda düzenleme ve denetim işlevinin geliştirilmesi ile ilgili görüş ve önerilerde bulunmak; ihtiyaç halinde çalışma grupları kurmak ve çalışma gruplarına başkanlık edecek üyeleri belirlemek; çalışma gruplarının raporlarını incelemek ve görüşmek; reklam ile ilgili konularda kamuoyunda farkındalığın arttırılmasına yönelik önerilerde bulunmak; tüm mecra ölçümlerinin sağlıklı bir şekilde yapılması amacıyla öneriler geliştirmek gibi görevleri bulunmaktadır.
Reklam Konseyinin Oluşması: Reklam Konseyine kamu kurum ve kuruluşlarından gelen temsilcilerin sayısı, hiçbir şekilde Konseyin toplam üye sayısının %50’sinden fazla olamaz. Bir üye, birden fazla kurum veya kuruluşu temsil edemez. Konsey, Bakanın veya görevlendireceği Bakan Yardımcısı veya Müsteşarın başkanlığında Sayfa 270 ve 271’de sayılan üyelerden oluşur.
Reklam Konseyinin Çalışma Usul ve Esasları: Reklam Konseyi yılda en az bir kez Bakanlığın koordinatörlüğünde toplanır. Konsey, üye sayısının en az yarısından bir fazlasının katılımıyla toplanır. İlk toplantıda yeterli çoğunluk sağlanamazsa, toplantı iki ay içinde yapılır ve toplantı yeter sayısı aranmaz. Konsey, gündemindeki konuları görüşerek karara bağlar. Kararlar, oylama anında hazır bulunanların oy çokluğu ile alınır. Kararların alınmasında açık oylama yapılır. Konsey gündemi Başkan tarafından belirlenir. Konseyde temsil edilen kurum veya kuruluşlardan en az beşinin başkanlığa yapılan yazılı ve gerekçeli başvurusu üzerine, Konsey üyelerinin kabul etmesi halinde gündeme madde eklenir.
Tüketici Hakem Heyeti
Tüketici hakem heyeti (THH), tüketicilerin karşılaşmış oldukları uyuşmazlıkların çözümünde, kısa zamanda bir karara ulaşmak, kolay ve pratik yoldan sonuç elde etmek, yargılama ekonomisi açısından tasarruf sağlamak ve bu suretle tüketici mahkemelerinin iş yükünü hafifletmek maksadıyla kurulmuştur. Tüketici Hakem Heyetine başvurarak sorunlarına çözüm arayan kişilerin, öncelikle TKHK’da hüküm bulan tüketici sıfatına sahip olması aranmaktadır. Diğer taraftan uyuşmazlık meblağının mutlaka Kanunda belirtilen miktarın altında olması gerekmektedir. Bu uyuşmazlıklar bakımından Tüketici Hakem Heyetine başvuru zorunlu tutulmaktadır. TKHK’nun 66/1 maddesine göre, Bakanlık, tüketici işlemleri ile tüketiciye yönelik uygulamalardan doğabilecek uyuşmazlıklara çözüm bulmak amacıyla il merkezlerinde ve yeterlilik şartları yönetmelikle belirlenen ilçe merkezlerinde en az bir tüketici hakem heyeti oluşturmakla görevlidir.
Tüketici Hakem Heyetlerinin Oluşması ve Üyelerin Nitelikleri: Tüketici hakem heyetleri başkan dahil beş üyeden oluşur. Başkanlığı illerde ticaret il müdürü, ilçelerde ise kaymakam veya bunların görevlendireceği bir memur yürütür. Başkan ve üyelerin yedekleri de ilgili kurum ve kuruluşlarca ayrıca belirlenir. Başkan dışındaki üyelerin görev süresi üç yıldır. Görev süresi bitenler yeniden görevlendirilebilir veya seçilebilir. Üyeler; Belediye başkanının konunun uzmanı belediye personeli arasından görevlendireceği bir üye; Baronun, mensupları arasından görevlendireceği bir üye; Satıcının tacir olduğu uyuşmazlıklarda ticaret ve sanayi odasının ya da bunların ayrı ayrı örgütlendiği yerlerde ticaret odasının; satıcının esnaf ve sanatkâr olduğu uyuşmazlıklarda, illerde esnaf ve sanatkârlar odaları birliğinin, ilçelerde ise en fazla üyeye sahip esnaf ve sanatkârlar odasının görevlendireceği bir üye; Tüketici örgütlerinin kendi aralarından seçecekleri bir üye; şeklinde tespit edilir.
Raportör: Raportörler il ve ilçe merkezlerinde kurulu bulunan tüketici hakem heyetlerinde istihdam edilebilir. Raportör sayısının yeterli olmadığı illerde ticaret il müdürü tarafından ticaret il müdürlüğü personeli arasından, ilçelerde ise kaymakam tarafından ilçede görevli devlet memurları arasından yeterli sayıda raportör görevlendirilir. Tüketici hakem heyeti raportörleri, heyetin çalışmalarına ve kararlarına esas olacak dosyaları hazırlamak ve uyuşmazlığa ilişkin raporu sunmakla görevlidir.
Tüketici Hakem Heyetlerinin Görev ve Yetki Alanı: TKHK md. 68/1 gereğince, değeri iki bin Türk Lirasının altında bulunan uyuşmazlıklarda ilçe tüketici hakem heyetlerine, üç bin Türk Lirasının altında bulunan uyuşmazlıklarda il tüketici hakem heyetlerine, büyükşehir statüsünde bulunan illerde ise iki bin Türk Lirası ile üç bin Türk Lirası arasındaki uyuşmazlıklarda il tüketici hakem heyetlerine başvuru zorunludur. Bu değerlerin üzerindeki uyuşmazlıklar için tüketici hakem heyetlerine başvuru yapılamaz. Buna göre, tüketici hakem heyetlerine yapılacak başvurularda değeri:
- İki bin Türk Lirasının altında bulunan uyuşmazlıklarda ilçe tüketici hakem heyeti,
- Büyükşehir statüsünde olan illerde iki bin Türk Lirası ile üç bin Türk Lirası arasındaki uyuşmazlıklarda il tüketici hakem heyeti,
- Büyükşehir statüsünde olmayan illerin merkezlerinde üç bin Türk Lirasının altında bulunan uyuşmazlıklarda il tüketici hakem heyeti,
- Büyükşehir statüsünde olmayan illere bağlı ilçelerde iki bin Türk Lirası ile üç bin Türk Lirası arasındaki uyuşmazlıklarda il tüketici hakem heyeti, görevlidir.
Burada belirtilen parasal sınırların üzerindeki uyuşmazlıklar için tüketici hakem heyetlerine başvuru yapılamaz. Başvurunun, tek bir uyuşmazlıkla ilgili olması ve uyuşmazlık konusunun bu maddede belirtilen parasal sınırları aşması halinde, sınırları aşan kısımdan feragat edilerek tüketici hakem heyetine başvuru yapılabilir. Burada dikkat çeken hususlardan biri Kanun’da öngörülen miktarın altında kalan uyuşmazlıklarda Tüketici Hakem Heyeti’nin vermiş olduğu kararların tarafları bağlayıcı olduğudur. Tüketici aynı anda hem tüketici hakem heyetlerine hem de alternatif uyuşmazlık çözüm mercilerine başvurabilecektir. Başvurular, tüketicinin yerleşim yerinin bulunduğu veya tüketici işleminin yapıldığı yerdeki tüketici hakem heyetine yapılabilir.
Tüketici Hakem Heyetlerinin Çalışma Usul ve Esasları: Tüketicilerden gelen başvuru üzerine uyuşmazlığın çözümü aranmaya başlanmaktadır. Başvuruda herhangi bir ücret ya da harç ödemesi yapılmamaktadır. Uyuşmazlıklarla ilgili başvuru, uyuşmazlık konusunu içeren dilekçenin, varsa delil oluşturan ilgili belgelerle birlikte tüketici hakem heyetine verilmesiyle yapılır.
Tüketici Hakem Heyetlerinin Bilgi ve Belge İsteme Yetkisi: Tüketici hakem heyeti, uyuşmazlık konusuna ilişkin her türlü bilgi ve belgeyi taraflardan, ilgili kişi, kurum ve kuruluşlardan isteyebilir. Bilgi ve belge isteme yazılarının taahhütlü mektupla gönderilmesi esastır. İstenen bilgi ve belgelerin sunulması için tebliğ tarihinden itibaren en fazla otuz gün süre verilir.
Tüketici Hakem Heyeti Toplantıları: Tüketici hakem heyeti ayda ikiden az olmamak üzere ihtiyaç duyulduğunda başkanın çağrısı üzerine her zaman toplanabilmektedir. Toplantılar, illerde il müdürlüğünce, ilçelerde ise kaymakamlıkça belirlenen yerlerde yapılır. Toplantı gündemi başkan tarafından belirlenir ve toplantı başlamadan önce üyelere bildirilir. Tüketici hakem heyeti, başkan dahil en az üç üyenin hazır bulunması ile toplanır ve toplantıya katılanların oy çokluğu ile karar verir. Tüketici hakem heyeti incelemeyi, ilgili belgelerin yer aldığı dosya üzerinden yapar. Gerekli görmesi halinde tüketici hakem heyeti ayrıca tarafları ve bilirkişiyi dinler. Tüketici hakem heyeti çözümü özel veya teknik bilgiyi gerektiren hâllerde, taraflardan birinin talebi üzerine yahut re’sen, bilirkişinin görüşünün alınmasına karar verebilir.
Tüketici Hakem Heyeti Kararları: Hakem heyeti, uyuşmazlık ile ilgili karar verirken tarafların talebiyle bağlıdır. Hakem heyeti kararı yalnızca tarafları bağlamaktadır. Uyuşmazlığın tüketici lehine sonuçlandığı durumlarda, karşı tarafça ödenmesi gereken bilirkişi ve tebligat ücretleri kararda belirtilir. Tüketici hakem heyetlerinde taraflar, avukatla temsil edilebilir. Tüketici hakem heyetine yapılan başvurular, başvuru tarih ve sırasına göre en geç altı ay içinde görüşülür ve karara bağlanır. Kararların taraflara taahhütlü mektupla gönderilmesi esastır. Kendilerine zorunlu olarak elektronik yolla tebligat yapılması gereken taraflara ve elektronik yolla tebligat almak isteyenlere kayıtlı elektronik posta yolu ile tebligat yapılır. Elektronik yolla tebligat muhatabın elektronik adresine ulaştığı tarihi izleyen beşinci günün sonunda yapılmış sayılır. Tüketici hakem heyetinin kararları, İcra ve İflâs Kanununun ilamların yerine getirilmesi hakkındaki hükümlerine göre yerine getirilir.
Tüketici Hakem Heyeti Kararına İtiraz: Taraflar, tüketici hakem heyetinin kararlarına karşı tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde tüketici hakem heyetinin bulunduğu yerdeki tüketici mahkemesine itiraz edebilir. İtiraz, tüketici hakem heyeti kararının icrasını durdurmaz.
Huzur Hakkı ve Ücreti: Tüketici hakem heyeti başkan ve üyelerine, raportör olarak görevlendirilen diğer kamu personeline ödenecek huzur hakkı ve huzur ücreti ile bilirkişi ücreti ve bu ödemelere ilişkin usul ve esaslar Hazine ve Maliye Bakanlığının uygun görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenir.
Tüketici Mahkemeleri
Tacirler veya kamu tüzel kişileri dışındaki diğer kişiler özellikle tacir olmayan gerçek kişi tüketiciler, tacirler veya kamu tüzel kişilerine karşı hukuken zayıf durumdadır. O nedenle bu kimselerin, daha güçlü olanlara karşı korunmaları gereklidir. TKHK ile tüketicilerin korunması hedeflenmekte ve görece zayıf olan konumlarının güçlendirilmesi sağlanmaktadır. TKHK’nun 73/1. maddesine göre, tüketici işlemleri ile tüketiciye yönelik uygulamalardan doğabilecek uyuşmazlıklara ilişkin davalarda tüketici mahkemeleri görevlidir. Bu düzenlemeyle kamu tüzel kişileri de dahil olmak üzere kendi işi, işletmesi, zanaatı veya mesleğine ilişkin ticari amaçlarla hareket eden veya onun adına ya da hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişiler ile tüketiciler arasında yapılan, eser, taşıma, simsarlık sözleşmeleri de dahil olmak üzere her türlü sözleşme ve hukuki işlem ve tüketiciye yönelik uygulamalardan doğabilecek uyuşmazlıklarda tüketici mahkemeleri görevlendirilmiştir.
Harç ve Masraflar: Tüketici mahkemeleri nezdinde Bakanlık, tüketiciler ve tüketici örgütleri tarafından açılan davalar Harçlar Kanununda düzenlenen harçlardan muaftır. Tüketici örgütleri üst kuruluşlarınca açılacak davalarda bilirkişi ücreti ve davanın davacı aleyhine sonuçlanması durumunda, hükmedilen vekâlet ücreti Bakanlıkça karşılanır. Davanın, davalı aleyhine sonuçlanması durumunda, bilirkişi ücreti Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre davalıdan tahsil olunarak bütçeye gelir kaydedilir.
Tüketici Mahkemelerinde Görülecek Davalarda Usul: Tüketici mahkemelerinde görülecek davalar basit yargılama usulüne göre yürütülecektir. Hukuk Muhakemeleri Kanununa göre basit yargılama usulünün özellikleri şunlardır: Dava açılması ve davaya cevap verilmesi dilekçe ile olur. Taraflar cevaba cevap ve ikinci cevap dilekçesi veremezler. Cevap süresi, dava dilekçesinin davalıya tebliğinden itibaren iki haftadır. Taraflar dilekçeleri ile birlikte, tüm delillerini açıkça ve hangi vakıanın delili olduğunu da belirterek bildirmek; ellerinde bulunan delillerini dilekçelerine eklemek ve başka yerlerden getirilecek belge ve dosyalar için de bunların bulunabilmesini sağlayan bilgilere dilekçelerinde yer vermek zorundadır. Mahkeme, mümkün olan hâllerde tarafları duruşmaya davet etmeden dosya üzerinden karar verir. Daha önce karar verilemeyen hâllerde mahkeme, ilk duruşmada dava şartları ve ilk itirazlarla hak düşürücü süre ve zaman aşımı hakkında tarafları dinler; daha sonra tarafların iddia ve savunmaları çerçevesinde, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları tek tek tespit eder. Uyuşmazlık konularının tespitinden sonra hâkim, tarafları sulhe veya arabuluculuğa teşvik eder. Tarafların sulh olup olmadıkları, sulh olmadıkları takdirde anlaşamadıkları hususların nelerden ibaret olduğu tutanağa yazılır; tutanağın altı hazır bulunan taraflarca imzalanır. Tahkikat bu tutanak esas alınmak suretiyle yürütülür. Mahkeme, tarafların dinlenmesi, delillerin incelenmesi ve tahkikat işlemlerinin yapılmasını yukarıdaki fıkrada belirtilen duruşma hariç, iki duruşmada tamamlar. Duruşmalar arasındaki süre bir aydan daha uzun olamaz. Tahkikatın tamamlanmasından sonra mahkeme tarafların son beyanlarını alır ve yargılamanın sona erdiğini bildirerek kararını tefhim eder.
Tüketici Mahkemelerinin Özellikleri: Tüketiciler isterlerse kendi yerleşim yerlerinde isterlerse genel yetki kuralı gereği davalının yerleşim yerinde bu davayı açabilirler. Genel olarak tüketicileri ilgilendiren davalarda davacı, verilen kararların yayımlanmasını talep edebilir. Talebin mahkemece kabul edilmesi hâlinde bu karar, masrafları davalıdan alınmak üzere ülke düzeyinde yayımlanan gazetelerden en az üçünde derhâl ilan edilir.
Üretimin veya Satışın Durdurulması ve Malın Toplatılması: Tüketici mahkemelerine dava açma hakkı bulunan Bakanlığın, bu surette tüketicilerin haklarını koruma bağlamında açtıkları davalarda bir malın üretiminin durdurulması, satışının engellenmesi ve gerektiğinde toplatılmasına karar verilmesini talep etme hakkı bulunmaktadır. Bakanlık ile birlikte, tüketicilerin ya da tüketici örgütlerinin de bu doğrultuda dava açabilecekleri açıkça ifade edilmektedir. Satışa sunulan seri malın ayıplı olduğunun mahkeme kararı ile tespit edilmesi hâlinde, mahkeme ayıbın niteliğine göre malın satışını geçici olarak durdurma veya ayıbı giderme kararları verebilmektedir. Üretici veya ithalatçı, mahkeme kararının tebliğ tarihinden itibaren en geç üç ay içinde malın ayıbını ortadan kaldırmakla yükümlü tutulmuştur. Malın ayıbının ortadan kalkmasının imkânsız olması hâlinde mal, üretici veya ithalatçı tarafından toplanmak veya toplattırılmak zorundadır.
Tüketici Ürünü ve Hizmet Denetimi: Tüketici ürünü; hizmet sektöründe kullanılanlar dâhil olmak üzere tüketicilerin kullanması için tasarlanan veya makul koşullarda tüketiciler tarafından kullanılması öngörülen, gerek ticari faaliyetler sonucunda gerekse başka yollarla tedarik edilen veya kullanılabilir hâle getirilen yeni, kullanılmış veya ıslah edilmiş her türlü üründür. Tüketici ürünleri ile tüketiciye sunulan hizmetler; can ve mal güvenliğine ve çevreye zarar vermemeli, uygulanması zorunlu her türlü idari ve teknik düzenlemeye uygun olmalıdır. Bakanlığa “tüketicilerin sağlık ve güvenliğini korumak amacıyla her türlü tedbiri alma görevi verilmiştir. Bu nedenle tüketici ürünleri ile tüketici hizmetleri bakımından tanımı yapılan tüketici ürünlerinde mevzuat hazırlama ve piyasa gözetimi ve denetim yapma yetkisi Bakanlığa verilmektedir.
Tüketici Örgütleri
Çeşitli meslek kollarında faaliyet gösterenlerin korunması anlamında odalar, dernekler, vakıflar, kooperatifler oluşturulduğu gibi tüketicilerin haklarının korunması noktasında da bu tür birlikteliklerin kurulduğu görülmektedir. TKHK’nun 3/m fıkrasında; “Tüketici örgütleri: Tüketicinin korunması amacıyla kurulan dernek, vakıf veya bunların üst kuruluşları” şeklinde tanımlanmıştır. Ülkemizde çok sayıda tüketici derneği bulunmaktadır. Bütün hepsinin ortak noktası, bunların birer sivil toplum kuruluşu olması, devletle herhangi bir organik bağının bulunmaması, tüketicilerin hak ve menfaatlerini korumaya yönelik faaliyet göstermesi ve hak arama noktasında baskı unsuru olarak görev almasıdır.
Tüketici Haklarını Koruma Örgütleri: Tüketici haklarını koruma alanında faaliyet gösteren çok sayıda örgütten bazıları şunlardır:
- Tüketiciyi Koruma Derneği (TÜKODER),
- Tüketici Hakları Derneği (THD),
- Tüketiciler Birliği (Consumers Union:1997),
- Tüketiciyi Koruma ve Dayanışma Birliği Derneği (TÜKO-BİR),
- Tüketici Koruma ve Savunma Derneği (TÜKSAVDER),
- Eskişehir Tüketiciler Derneği (ESTÜKDER),
- Bursa Tüketiciler Derneği (BTD),
- Burdur Tüketicileri Koruma Derneği (BURTÜKODER),
- Tüm Tüketicileri Koruma Derneği (TTKD),
- Tüketiciler Derneği (TÜDER),
- Tüketici Hakları Merkezi (TÜ-MER),
- Tüketici Bilincini Geliştirme Derneği (TÜ- BİDER),
- Tüketici ve Çevre Eğitim Vakfı (TÜKÇEV),
- Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Derneği (TÜRDER).
Tüketici Dernekleri Federasyonu: Tüketici Dernekleri Federasyonu (TÜDEF), 25 Eylül 2003 yılında kurulmuştur. Genel Merkezi Ankara’dadır. TÜDEF; İstanbul merkezli Tüketiciyi Koruma Derneği (TÜKODER), Ankara merkezli Tüketici Hakları Derneği (THD), Bursa merkezli Bursa Tüketiciler Derneği (BTD), Eskişehir, Adana ve Burdur merkezli tüketici derneklerini çatısı altında toplamış ülkemizin en büyük tüketici üst örgütüdür.