Açıköğretim Ders Notları

Genel Dilbilim 1 Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.

Açıköğretim derslerinden Genel Dilbilim 1 Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim için hazırlanan  ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.

Biçimbilim-Iıı: Çekimsel Biçimbilim

1. Soru

Sözcük sınıfı nedir?

Cevap

Bir sözcük sınıfı, (sözlüksel ulam veya sözcük türü de denir), kendisinin ayırt edici özelliklerini
paylaşan sözcüklerden oluşur. Ancak, her sınıf için merkez ve merkez dışı üyeler olabilir.


2. Soru

Bir sözcük sınıfı hangi üyelerden oluşur?

Cevap

Her sınıf için merkez ve merkez dışı üyeler olabilir; bu da sınıflandırmanın mutlak değil dereceli olduğunun bir göstergesidir. Bu bağlamda, merkez üyeler sınıfın tüm özelliklerini taşıyan, merkez dışı üyeler ise kimi zaman merkez üyeler gibi hareket edemeyen sözcüklerdir.


3. Soru

Bir sözcük sınıfı için merkez üyeler ile merkez dışı üyelerin farkı nedir?

Cevap

Her sözcük sınıfının ayırıcı özelliklerinin tümünü taşıyan üyesi, o sınıfı temsil etme niteliği yüksek olan merkez üyedir. Merkez dışı üye ise temsil niteliği düşük olan üyedir.


4. Soru

Sözcük sınıflandırmalarında hangi ölçütler göz önünde bulundurulur?

Cevap

Sözcük sınıflandırmalarında üç ölçüte değinilir: Biçimbilimsel ölçüt, dağılımsal ölçüt ve anlamsal
ölçüt.


5. Soru

Geleneksel sınıflandırmalarda hangi ölçüt türü kullanılmaktaydı?

Cevap

Geleneksel sınıflandırmalar, sözcüklerin anlam özelliklerine göre yani anlamsal ölçüte göre
yapılmaktaydı


6. Soru

Biçimbilimsel ölçüte göre sözcükler nasıl sınıflandırmaktadır?

Cevap

Biçimbilimsel ölçüt, sözcükleri aldıkları ekleri gözeterek sınıflandırır. Örneğin, Türkçe konuşucuları, alkıyor gibi uydurma bir sözcüğü rahatlıkla eylem olarak sınıflandırabilirler. Buna göre, alk fiil olmalıdır çünkü fiillerin taşıdığı bir eki taşımaktadır.


7. Soru

Dağılımsal ölçüte göre sözcükler nasıl dınıflandırılır?

Cevap

Dağılımsal ölçüt ise, sözcükleri öbek ve tümce içindeki dağılımlarını gözeterek sınıflandırır.  Örneğin ” Bugün yeni bir alk aldım” cümlerinde ”alk” sözcüğü  ad olmalıdır çünkü bir
tanımlıktan sonra kullanılmıştır.


8. Soru

Dilbilimde çekim terimi ne anlama gelmektedir?

Cevap

Çekim, bir dilde sözlükbirimlere bulundukları sözdizimsel konuma uygun bir biçim vermek üzere çekim ekleriyle gerçekleştirilen ve bitiminde de bir dizi sözcükbiçim üreten bir süreçtir.


9. Soru

İçerik sözcükler nasıl bir işlev gösteririrler?

Cevap

İçerik sözcükleri sözcelerin iletişimsel değerini ve etkisini artıran, biçimleri girdikleri çekimler sebebiyle değişken olan anlamlı sözcüklerdir.


10. Soru

Sözcük sınıflamasına göre çık küme ve kapalı küme arasındaki farklar nelerdir?

Cevap

Açık küme, üye sayısı fazla olan ve kolaylıkla yeni üyeler kabul eden, kapalı küme ise çok nadiren yeni ögeler kabul eden ve üye sayısı sınırlı ya da değişmez olan bir sözcük sınıfıdır.


11. Soru

Adlar, çekimsel ölçüte göre nasıl sınıflandırılırlar?

Cevap

Adlar, çekimsel ölçüte göre sayı, cins ve durum çekimlerine giren sözcükler olarak sınıflandırılırlar.


12. Soru

Adsıl çekim kavramı neyi ifade etmektedir?

Cevap

Adsıl çekim, ad ve ad soylu sözcüklerin taşıdığı, durum, sayı, cins bilgisini kodlayan bir dilbilgisel
ulamdır.


13. Soru

Adlar, çekimsel ölçüte göre bir sınıflandırma türü olan ”cins” kavramı neyi ifade etmektedir?

Cevap

Cins, adın eril-dişil-yansız, canlı-cansız, insan-hayvan gibi özellikleri temelinde niteleyicileriyle uyum gerektiren bir ulamdır. Uyum kodlamasını tipik olarak niteleyiciler taşır.


14. Soru

Dilbilgisel durum ve eğik durum arasındaki fark nedir?

Cevap

Dilbilgisel durum, sözdizimsel özellikler taşır ve adın konumuna göre bağımlı olduğu ögeden aldığı çekim türünü gösterir. Eğik durum ise anlamsal özellikler taşır.


15. Soru

Eylemcil çekim kavramı neyi ifade etmektedir?

Cevap

Eylemcil çekim, eylem kök ve gövdesinin taşıdığı zaman, görünüm, kip, olumsuzluk ve kişi, sayı,
cins belirten uyum bilgisini kodlayan bir dilbilgisel ulamdır.


16. Soru

Dilbilgisel zaman kavramı neyi ifade etmektedir?

Cevap

Dilbilgisel zaman, eylemin belirttiği hareket, olay ya da oluşun evrensel zamanda konumlandırılmasını gösteren bir ulamdır. Eylem zamanının dilbilgiselleşmesi olarak da tanımlanır


17. Soru

Yalın zaman ve görece zaman ulamı arasındaki fark nedir?

Cevap

Yalın zaman gönderim noktası konuşma anı olan, görece zaman ise gönderim zamanı konuşma anından önce ya da sonra başka bir eylemin zamanı olan ulamdır


18. Soru

Tümel tamamlık, Türkçede neyi ifade eder?

Cevap

Tümel tamamlık, Türkçede-(I)yor biçimbirimi ve yine uygun belirteçler eşliğinde geçmişte başlayıp şimdiye kadar gelen durumları gösterir.

İki yıldır bu programda oku-yor-um.
İki yıldan beri bu programda oku-yor-um


19. Soru

Bilgisellik kipi ile yükümlülük kipi arasındaki fark nedir?

Cevap

Bilgisellik kipi önermelerin olasılığı ve gerekliliği ile, konuşmacı tarafından dinleyiciye yüklenen yükümlülük kipi ise eylemlerin olasılığı ve gerekliliği ile ilgilidir. Yükümlülük kipi, yaptırım gücü olan bir kaynaktan çıkışlıdır.


20. Soru

Edilgen çatının iki başlık altında sınıflandırılmaktadır. Bu başlıklar temel olarak nedir?

Cevap

Edilgen çatının iki başlık altında sınıflandırılmaktadır. Bunlar: geçişli eylemlerle yapılan ve öznesinin bir göndergesi olan edenli edilgen, geçişsiz eylemlerle yapılan ancak öznesinin göndergesi olmayan edensiz (kişisiz) edilgen yapılardır.


1. Soru

Sözcük sınıfı nedir?

Cevap

Bir sözcük sınıfı, (sözlüksel ulam veya sözcük türü de denir), kendisinin ayırt edici özelliklerini
paylaşan sözcüklerden oluşur. Ancak, her sınıf için merkez ve merkez dışı üyeler olabilir.

2. Soru

Bir sözcük sınıfı hangi üyelerden oluşur?

Cevap

Her sınıf için merkez ve merkez dışı üyeler olabilir; bu da sınıflandırmanın mutlak değil dereceli olduğunun bir göstergesidir. Bu bağlamda, merkez üyeler sınıfın tüm özelliklerini taşıyan, merkez dışı üyeler ise kimi zaman merkez üyeler gibi hareket edemeyen sözcüklerdir.

3. Soru

Bir sözcük sınıfı için merkez üyeler ile merkez dışı üyelerin farkı nedir?

Cevap

Her sözcük sınıfının ayırıcı özelliklerinin tümünü taşıyan üyesi, o sınıfı temsil etme niteliği yüksek olan merkez üyedir. Merkez dışı üye ise temsil niteliği düşük olan üyedir.

4. Soru

Sözcük sınıflandırmalarında hangi ölçütler göz önünde bulundurulur?

Cevap

Sözcük sınıflandırmalarında üç ölçüte değinilir: Biçimbilimsel ölçüt, dağılımsal ölçüt ve anlamsal
ölçüt.

5. Soru

Geleneksel sınıflandırmalarda hangi ölçüt türü kullanılmaktaydı?

Cevap

Geleneksel sınıflandırmalar, sözcüklerin anlam özelliklerine göre yani anlamsal ölçüte göre
yapılmaktaydı

6. Soru

Biçimbilimsel ölçüte göre sözcükler nasıl sınıflandırmaktadır?

Cevap

Biçimbilimsel ölçüt, sözcükleri aldıkları ekleri gözeterek sınıflandırır. Örneğin, Türkçe konuşucuları, alkıyor gibi uydurma bir sözcüğü rahatlıkla eylem olarak sınıflandırabilirler. Buna göre, alk fiil olmalıdır çünkü fiillerin taşıdığı bir eki taşımaktadır.

7. Soru

Dağılımsal ölçüte göre sözcükler nasıl dınıflandırılır?

Cevap

Dağılımsal ölçüt ise, sözcükleri öbek ve tümce içindeki dağılımlarını gözeterek sınıflandırır.  Örneğin ” Bugün yeni bir alk aldım” cümlerinde ”alk” sözcüğü  ad olmalıdır çünkü bir
tanımlıktan sonra kullanılmıştır.

8. Soru

Dilbilimde çekim terimi ne anlama gelmektedir?

Cevap

Çekim, bir dilde sözlükbirimlere bulundukları sözdizimsel konuma uygun bir biçim vermek üzere çekim ekleriyle gerçekleştirilen ve bitiminde de bir dizi sözcükbiçim üreten bir süreçtir.

9. Soru

İçerik sözcükler nasıl bir işlev gösteririrler?

Cevap

İçerik sözcükleri sözcelerin iletişimsel değerini ve etkisini artıran, biçimleri girdikleri çekimler sebebiyle değişken olan anlamlı sözcüklerdir.

10. Soru

Sözcük sınıflamasına göre çık küme ve kapalı küme arasındaki farklar nelerdir?

Cevap

Açık küme, üye sayısı fazla olan ve kolaylıkla yeni üyeler kabul eden, kapalı küme ise çok nadiren yeni ögeler kabul eden ve üye sayısı sınırlı ya da değişmez olan bir sözcük sınıfıdır.

11. Soru

Adlar, çekimsel ölçüte göre nasıl sınıflandırılırlar?

Cevap

Adlar, çekimsel ölçüte göre sayı, cins ve durum çekimlerine giren sözcükler olarak sınıflandırılırlar.

12. Soru

Adsıl çekim kavramı neyi ifade etmektedir?

Cevap

Adsıl çekim, ad ve ad soylu sözcüklerin taşıdığı, durum, sayı, cins bilgisini kodlayan bir dilbilgisel
ulamdır.

13. Soru

Adlar, çekimsel ölçüte göre bir sınıflandırma türü olan ”cins” kavramı neyi ifade etmektedir?

Cevap

Cins, adın eril-dişil-yansız, canlı-cansız, insan-hayvan gibi özellikleri temelinde niteleyicileriyle uyum gerektiren bir ulamdır. Uyum kodlamasını tipik olarak niteleyiciler taşır.

14. Soru

Dilbilgisel durum ve eğik durum arasındaki fark nedir?

Cevap

Dilbilgisel durum, sözdizimsel özellikler taşır ve adın konumuna göre bağımlı olduğu ögeden aldığı çekim türünü gösterir. Eğik durum ise anlamsal özellikler taşır.

15. Soru

Eylemcil çekim kavramı neyi ifade etmektedir?

Cevap

Eylemcil çekim, eylem kök ve gövdesinin taşıdığı zaman, görünüm, kip, olumsuzluk ve kişi, sayı,
cins belirten uyum bilgisini kodlayan bir dilbilgisel ulamdır.

16. Soru

Dilbilgisel zaman kavramı neyi ifade etmektedir?

Cevap

Dilbilgisel zaman, eylemin belirttiği hareket, olay ya da oluşun evrensel zamanda konumlandırılmasını gösteren bir ulamdır. Eylem zamanının dilbilgiselleşmesi olarak da tanımlanır

17. Soru

Yalın zaman ve görece zaman ulamı arasındaki fark nedir?

Cevap

Yalın zaman gönderim noktası konuşma anı olan, görece zaman ise gönderim zamanı konuşma anından önce ya da sonra başka bir eylemin zamanı olan ulamdır

18. Soru

Tümel tamamlık, Türkçede neyi ifade eder?

Cevap

Tümel tamamlık, Türkçede-(I)yor biçimbirimi ve yine uygun belirteçler eşliğinde geçmişte başlayıp şimdiye kadar gelen durumları gösterir.

İki yıldır bu programda oku-yor-um.
İki yıldan beri bu programda oku-yor-um

19. Soru

Bilgisellik kipi ile yükümlülük kipi arasındaki fark nedir?

Cevap

Bilgisellik kipi önermelerin olasılığı ve gerekliliği ile, konuşmacı tarafından dinleyiciye yüklenen yükümlülük kipi ise eylemlerin olasılığı ve gerekliliği ile ilgilidir. Yükümlülük kipi, yaptırım gücü olan bir kaynaktan çıkışlıdır.

20. Soru

Edilgen çatının iki başlık altında sınıflandırılmaktadır. Bu başlıklar temel olarak nedir?

Cevap

Edilgen çatının iki başlık altında sınıflandırılmaktadır. Bunlar: geçişli eylemlerle yapılan ve öznesinin bir göndergesi olan edenli edilgen, geçişsiz eylemlerle yapılan ancak öznesinin göndergesi olmayan edensiz (kişisiz) edilgen yapılardır.

İlgili Makaleler

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.