Açıköğretim Ders Notları

Genel Dilbilim 1 Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.

Açıköğretim derslerinden Genel Dilbilim 1 Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim için hazırlanan  ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.

Dillerin Sesleri: Sesbilgisi

1. Soru

Yazı nedir?

Cevap

Yazı toplumlarda, birbirlerine sesin erişemeyeceği uzaklıkta olan kişiler arasında haberleşmeyi, bilgi aktarımını sağlamaya yarayan bir araçtır.


2. Soru

“……….., konuşmak için oluşturulan …….. yazıya dökülebilmesi için kullanılan sembollerdir.” cümlesindeki boşluklara hangi terimler getirilmelidir?

Cevap

Harfler, konuşmak için oluşturulan seslerin yazıya dökülebilmesi için kullanılan sembollerdir.


3. Soru

“Uluslararası Sesbilgisi Alfabesi” nedir?

Cevap

“Uluslararası Sesbilgisi Alfabesi” her bir sesi ayrı bir sembolle göstermekte ve bu sembollerin her biri yalnızca bir sesi temsil etmekte olan özel bir alfabedir.


4. Soru

Sesbilgisi çalışmaları ile ünlü sesbilimci kimdir? 

Cevap

Sesbilgisi çalışmaları ile ünlü sesbilimci Prof. Dr. I. C. Catford’dur.


5. Soru

Akustik Sesbilgisi nedir?

Cevap

Akustik Sesbilgisi, ses dalgalarının frekansı, formantları ve hızı gibi fiziksel özeliklerini inceleyen bir sesbilgisi alanıdır. 


6. Soru

Dinleyiş Sesbilgisi’nin ilgi alanı nedir?

Cevap

Dinleyiş Sesbilgisi’nin ilgi alanı sesin kulak zarından beyne aktarılması ve beyin tarafından duyma merkezine aktarılan iletinin algılanması ve içeriğinin anlaşılmasını sağlayan sinirsel süreçtir.


7. Soru

Söyleyiş Sesbilgisi’nin inceleme alanı nedir?

Cevap

Söyleyiş Sesbilgisi’nin inceleme alanı ise konuşucunun konuşurken kullandığı seslerin oluşturulmasını sağlayan fiziksel hareketlerin niteliğidir. Konuşurken kullandığımız sesler bir hava akımının solunum sistemimiz içinde yer değiştirmesi sonucu oluşmaktadır. Hava akımı solunum sistemi içinde yer değiştirirken, konuşucular dil, dudak ve dişler gibi ağız içinde bulunan organların değişik fiziksel hareketleri ile ses oluştururlar.


8. Soru

Konuşmada kullanılan sesleri oluşturma sürecinde kullanılan organlar nelerdir?

Cevap

Konuşmada kullanılan sesleri oluşturma sürecinde kullanılan organlar şunlardır:
1. akciğerler
2. hava borusu
3. gırtlak
4. ağız boşluğu
5. burun boşluğu


9. Soru

“Ağlarken ya da koşarken konuşmağa çalışıldığı sırada çıkarılan sesler ……………………… düzeneği ile oluşturulmaktadır.” cümlesindeki boşluğa hangi terim getirilmelidir?

Cevap

Ağlarken ya da koşarken konuşmağa çalışıldığı sırada çıkarılan sesler emmeli akciğer hava akımı düzeneği ile oluşturulmaktadır


10. Soru

İki ana ses sınıfı nedir?

Cevap

İki ana ses sınıfı ünsüzler ve ünlülerdir.


11. Soru

Ünsüzlerin sesbilgisel özellikleri kaç boyutta incelenir?

Cevap

Ünsüzlerin sesbilgisel özellikleri üç boyutta incelenir: oluşma noktası, oluşma biçimi, gırtlak durumu.


12. Soru

[p] sesinin oluşma noktaları nelerdir?

Cevap

Alt ve üst dudakların birleşmesi ile oluşturulan [p] sesi çift-dudaksıl bir sestir.


13. Soru

Ünsüzler oluşturuluş biçimlerine göre kaç sınıfa ayrılır?

Cevap

Ünsüzler oluşturuluş biçimlerine göre (i) patlamalı, (ii) sürtünmeli, (iii) patlamalı sürtünmeli, (iv) genizsil, (v) kayıcı ve (vi) akıcı ünsüz olmak üzere 6 sınıfa ayrılır.


14. Soru

Yan akıcı ünsüz hangisidir?

Cevap

[l], yan akıcı ünsüzdür. 


15. Soru

Gırtlak durumuna göre kaç türlü ses vardır?

Cevap

Gırtlak durumu, hava akımı gırtlaktan geçerken ses tellerinin durumunu belirtir. Ses tellerinin değişik durumlarına göre, ötümlü, ötümsüz, fısıltılı sesler oluşturulur.


16. Soru

“göl, gel, gir” kelimelerindeki [g] sesinin niteliği nedir?

Cevap

“göl, gel, gir” kelimelerindeki [g] sesinin niteliği, “ötümlü artdamaksıl patlamalı”dır. 


17. Soru

Ünlülerin oluşturulmasında etkin olan sesbilgisel özellikler nelerdir?

Cevap

Ünlülerin oluşturulmasında etkin olan sesbilgisel özellikleri şöyle belirtebiliriz: (i) ağzın açıklık/kapalılık derecesi, (i) dilin ağız içindeki konumu ve (iii) dudakların yuvarlak olup olmamasıdır.


18. Soru

[i] ve [ü] ünlülerini sesbilgisel özellikleri nelerdir?

Cevap

[i] ve [ü] ünlülerini sesbilgisel olarak şöyle betimleyebiliriz:
[i] üst ön düz
[ü] üst arka yuvarlak


19. Soru

Engelliler alt ana sınıfını hangi sesler oluşturur?

Cevap

Genizsil olmayan patlamalılar, sürtünmeliler ve patlamalı-sürtünmeliler, oluşturulmaları sırasında hava akımının en yüksek derecede engellenen seslerdir. Bu sesler engelliler alt ana sınıfını oluşturur.


20. Soru

Bürünsel özellikler nelerdir?

Cevap

Bürünsel özellikler, bir ünlü ya da seslemin diğerlerine göre daha belirgin ve kuvvetli olduğunu belirten vurgu, konuşurken ses perdesinin düzeyini belirten ezgi ve seslerin oluş sürelerini belirten uzunluk gibi parça üstü ses olgularıdır.


21. Soru

Ton dilleri ne demektir? Bir örnek veriniz.

Cevap

Ton dilleri, aynı sesbirimlerden oluşan sözcükler arasında anlam farkını ezgi farkı ile belirtir. Aynı sesbirimlerden oluşan birimler alçak-yüksek, yüksek-alçak, yüksek-yüksek, alçak-alçak tonlarda söylenir. Her sözcüğün belirgin bir ezgi örüntüsü bulunur. Ton dillerinde ezgi, sözcükler arasında anlam farkı belirttiğinden sesbirimseldir. Sino-Burma dil ailesinden Çince ile Hint-Avrupa dillerinden İsveççe ton dillerindendir.


1. Soru

Yazı nedir?

Cevap

Yazı toplumlarda, birbirlerine sesin erişemeyeceği uzaklıkta olan kişiler arasında haberleşmeyi, bilgi aktarımını sağlamaya yarayan bir araçtır.

2. Soru

“……….., konuşmak için oluşturulan …….. yazıya dökülebilmesi için kullanılan sembollerdir.” cümlesindeki boşluklara hangi terimler getirilmelidir?

Cevap

Harfler, konuşmak için oluşturulan seslerin yazıya dökülebilmesi için kullanılan sembollerdir.

3. Soru

“Uluslararası Sesbilgisi Alfabesi” nedir?

Cevap

“Uluslararası Sesbilgisi Alfabesi” her bir sesi ayrı bir sembolle göstermekte ve bu sembollerin her biri yalnızca bir sesi temsil etmekte olan özel bir alfabedir.

4. Soru

Sesbilgisi çalışmaları ile ünlü sesbilimci kimdir? 

Cevap

Sesbilgisi çalışmaları ile ünlü sesbilimci Prof. Dr. I. C. Catford’dur.

5. Soru

Akustik Sesbilgisi nedir?

Cevap

Akustik Sesbilgisi, ses dalgalarının frekansı, formantları ve hızı gibi fiziksel özeliklerini inceleyen bir sesbilgisi alanıdır. 

6. Soru

Dinleyiş Sesbilgisi’nin ilgi alanı nedir?

Cevap

Dinleyiş Sesbilgisi’nin ilgi alanı sesin kulak zarından beyne aktarılması ve beyin tarafından duyma merkezine aktarılan iletinin algılanması ve içeriğinin anlaşılmasını sağlayan sinirsel süreçtir.

7. Soru

Söyleyiş Sesbilgisi’nin inceleme alanı nedir?

Cevap

Söyleyiş Sesbilgisi’nin inceleme alanı ise konuşucunun konuşurken kullandığı seslerin oluşturulmasını sağlayan fiziksel hareketlerin niteliğidir. Konuşurken kullandığımız sesler bir hava akımının solunum sistemimiz içinde yer değiştirmesi sonucu oluşmaktadır. Hava akımı solunum sistemi içinde yer değiştirirken, konuşucular dil, dudak ve dişler gibi ağız içinde bulunan organların değişik fiziksel hareketleri ile ses oluştururlar.

8. Soru

Konuşmada kullanılan sesleri oluşturma sürecinde kullanılan organlar nelerdir?

Cevap

Konuşmada kullanılan sesleri oluşturma sürecinde kullanılan organlar şunlardır:
1. akciğerler
2. hava borusu
3. gırtlak
4. ağız boşluğu
5. burun boşluğu

9. Soru

“Ağlarken ya da koşarken konuşmağa çalışıldığı sırada çıkarılan sesler ……………………… düzeneği ile oluşturulmaktadır.” cümlesindeki boşluğa hangi terim getirilmelidir?

Cevap

Ağlarken ya da koşarken konuşmağa çalışıldığı sırada çıkarılan sesler emmeli akciğer hava akımı düzeneği ile oluşturulmaktadır

10. Soru

İki ana ses sınıfı nedir?

Cevap

İki ana ses sınıfı ünsüzler ve ünlülerdir.

11. Soru

Ünsüzlerin sesbilgisel özellikleri kaç boyutta incelenir?

Cevap

Ünsüzlerin sesbilgisel özellikleri üç boyutta incelenir: oluşma noktası, oluşma biçimi, gırtlak durumu.

12. Soru

[p] sesinin oluşma noktaları nelerdir?

Cevap

Alt ve üst dudakların birleşmesi ile oluşturulan [p] sesi çift-dudaksıl bir sestir.

13. Soru

Ünsüzler oluşturuluş biçimlerine göre kaç sınıfa ayrılır?

Cevap

Ünsüzler oluşturuluş biçimlerine göre (i) patlamalı, (ii) sürtünmeli, (iii) patlamalı sürtünmeli, (iv) genizsil, (v) kayıcı ve (vi) akıcı ünsüz olmak üzere 6 sınıfa ayrılır.

14. Soru

Yan akıcı ünsüz hangisidir?

Cevap

[l], yan akıcı ünsüzdür. 

15. Soru

Gırtlak durumuna göre kaç türlü ses vardır?

Cevap

Gırtlak durumu, hava akımı gırtlaktan geçerken ses tellerinin durumunu belirtir. Ses tellerinin değişik durumlarına göre, ötümlü, ötümsüz, fısıltılı sesler oluşturulur.

16. Soru

“göl, gel, gir” kelimelerindeki [g] sesinin niteliği nedir?

Cevap

“göl, gel, gir” kelimelerindeki [g] sesinin niteliği, “ötümlü artdamaksıl patlamalı”dır. 

17. Soru

Ünlülerin oluşturulmasında etkin olan sesbilgisel özellikler nelerdir?

Cevap

Ünlülerin oluşturulmasında etkin olan sesbilgisel özellikleri şöyle belirtebiliriz: (i) ağzın açıklık/kapalılık derecesi, (i) dilin ağız içindeki konumu ve (iii) dudakların yuvarlak olup olmamasıdır.

18. Soru

[i] ve [ü] ünlülerini sesbilgisel özellikleri nelerdir?

Cevap

[i] ve [ü] ünlülerini sesbilgisel olarak şöyle betimleyebiliriz:
[i] üst ön düz
[ü] üst arka yuvarlak

19. Soru

Engelliler alt ana sınıfını hangi sesler oluşturur?

Cevap

Genizsil olmayan patlamalılar, sürtünmeliler ve patlamalı-sürtünmeliler, oluşturulmaları sırasında hava akımının en yüksek derecede engellenen seslerdir. Bu sesler engelliler alt ana sınıfını oluşturur.

20. Soru

Bürünsel özellikler nelerdir?

Cevap

Bürünsel özellikler, bir ünlü ya da seslemin diğerlerine göre daha belirgin ve kuvvetli olduğunu belirten vurgu, konuşurken ses perdesinin düzeyini belirten ezgi ve seslerin oluş sürelerini belirten uzunluk gibi parça üstü ses olgularıdır.

21. Soru

Ton dilleri ne demektir? Bir örnek veriniz.

Cevap

Ton dilleri, aynı sesbirimlerden oluşan sözcükler arasında anlam farkını ezgi farkı ile belirtir. Aynı sesbirimlerden oluşan birimler alçak-yüksek, yüksek-alçak, yüksek-yüksek, alçak-alçak tonlarda söylenir. Her sözcüğün belirgin bir ezgi örüntüsü bulunur. Ton dillerinde ezgi, sözcükler arasında anlam farkı belirttiğinden sesbirimseldir. Sino-Burma dil ailesinden Çince ile Hint-Avrupa dillerinden İsveççe ton dillerindendir.

İlgili Makaleler

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.