Açıköğretim Ders Notları

Fitopatoloji Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.

Açıköğretim derslerinden Fitopatoloji Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim için hazırlanan  ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.

Virüs Ve Viroidlerin Neden Olduğu Bitki Hastalıkları

1. Soru

Virüs ve viroidlerden ari bitki üretiminde kullanılan yöntemleri kaç şekildedir?

Cevap

Yedi şekilde olmaktadır. ? Virüs tanı yöntemleriyle virüsten ari olduğu belirlenen, doğadan alınan materyalin kullanılması. ? Sıcaklıkla tedavi (termoterapi): Burada hastalıklı materyal belirli sıcaklıklarda (sıcak suda veya sıcak havada), belirli süreler tutularak üretim materyali virüslerden temizlenebilmektedir. Bu amaçla üretim materyalleri genellikle 35-40 °C’lerde tutulmaktadır. ? Soğukla tedavi: Etmenlerce enfekteli sürgün uçlarının -196 °C’lık sıvı azot içerisinde kısa bir süre tutulmasıyla virüs ve viroidler dokudan temizlenebilmektedir. ? Elektrikle tedavi (elektroterapi): Bitki materyalleri belirli derecelerde ve sürelerde elektrik akımına maruz bırakılarak bu patojenlerden arındırılabilmektedir. ? Meristem kültürü: Meristem uçlarından (0.1-0.5 mm) alınan doku parçaları kullanılarak steril besi yeri koşullarında bu patojenlerden ari bitki elde edilebilmektedir. ? Doku kültürü: Doku kültürü ile de virüs ve viroidsiz bitki elde edilebilmektedir. Bu yöntem sıcaklıkla tedavi yöntemiyle birlikte de kullanılabilmektedir. Burada önce doku kültürüyle bitki elde edilmekte, sonra bitki sıcaklık muamelesine tabi tutulmaktadır. ? İlaçla tedavi (kemoterapi): Bitki materyallerini bazı kimyasallarla virüs ve viroidlerden arındırma genellikle başarısız olmaktadır. Bununla birlikte kimyasalların sıcaklıkla tedavi veya meristem kültürüyle birlikte kullanılması başarı oranını artırmaktadır.


2. Soru

Kabak sarı mozaik virüsünün özellikleri nelerdir?

Cevap

Kabak sarı mozaik virüsü Potyvirus cinsi üyesi olup, mekanik inokulasyonla ve non-persistent olarak yaprak bitleri (Myzus persicae ve Aphis gossypii) ile taşınmaktadır. Bu virüs tüm kabakgillerde bitki gelifliminde gerilemeye, yapraklarda mozaik lekelere, bükülme ve şekil bozukluklarına, damar bantlaşmalarına meyvelerde de mozaik, küçülme ve şekil bozukluklarına sebep olmaktadır.


3. Soru

Patates yaprak kıvrılma virüsünün özellikleri nelerdir?

Cevap

Patates yaprak kıvrılma virüsü Luteoviridae familyasından Polerovirus cinsinden bir virüstür. Virüs yaprak bitleriyle özellikle de M. persicae ile peristent olarak taşınmaktadır. Patateslerde ilk belirtileri tipik olarak uç yapraklarda rengin soluklaşması ve yukarı doğru kıvrılması şeklindedir. Hastalıklı yumrulardan gelişen bitkilerde ise sürgünlerin boyu kısalır ve özellikle alt taraftaki yaprakçıklar yukarı doğru kıvrılırlar, bu yaprakçıklar oldukça gevrektirler. Üst kısımdaki yapraklar hafif klorotiktir. Bazı çeşitlerin yumrularında nekrozlar meydana gelmektedir.


4. Soru

Şarka virüsünün özellikleri nelerdir?

Cevap

Şarka virüsü Potyvirus cinsinden, afitlerle nonpersistent olarak taşınan bir virüstür. Tüm sert çekirdeklilerde özellikle de kayısı, erik ve şeftalilerde ciddi zararlara sebep olmaktadır. Sert çekirdeklilerde yaprak, meyve, meyve çekirdeği ve çiçeklerde belirti oluşturmaktadır. Virüs, kayısı ve erik bitkilerinin yapraklarında sarı veya açık yeşil halkalı lekeler ve bantlar, damar bantlaşması ile yapraklarda kıvrılmalara, şeftali yapraklarında kıvırcıklaşmalara ve yan damar aralarında altın sarısı renginde renk değişikliklerine, vişne ve kirazlarda ise klorotik çizgi ve beneklenmelere sebep olmaktadır.


5. Soru

Asma yelpaze yaprak virüsünün özellikleri nelerdir?

Cevap

Asma yaprak kıvrılma virüsü’nün sebep olduğu asma yaprak kıvrılma hastalğına Closteroviridae familyasından 9 adet virüs yol açmaktadır. Bu virüsler asmanın floemdokusunda bulunurlar ve çoğalırlar. Virüsün dünyada en yaygın tiplerinin GLRV-1 ve 3 olduğu belirlenmiştir. GLRV-3 unlubitler (Pseudococcus longispinus, P. maritimus, P. ficus, P. calceolariae ve P. viburni) tarafından taşınmaktadır. Enfekteli asmalar tipik olarak yaz sonlarına kadar herhangi bir belirti göstermezler. Hastalığa adını veren yaprak kıvrılması yaz ortalarında dalların dibindeki Virüs ve Viroidlerin Neden Olduğu Bitki Hastalıkları 145 olgun yapraklardan bafllayarak genç yapraklara doğru ilerler. Yapraklardaki renk değişiklikleri (kırmızı meyvelilerde kırmızımsı mor, beyaz meyvelilerde sarımsı) yaz sonlarında belirgin hale gelir. Dolayısıyla enfekteli kırmızı asma çeşitleri aşağıya doğru kıvrık kırmızı renkli yapraklarıyla çok daha fazla dikkati çeker.


6. Soru

Şeker pancarı sarı damar virüsünün özellikleri nelerdir?

Cevap

Şeker pancarı sarı damar virüsü (Rhizomania virüsü) Benyvirus cinsindendir ve bir fungus olan Polymyxa betae ile taşınmaktadır. BNYVV ile enfekteli bitkilerin yap-144 Fitopatolojiraklarının rengi açılmaktadır. Hastalık, tarlanın içinde düzensiz olarak dağılmakta ve yeflilimsi sarı renkte bitki adacıkları şeklinde görülmektedir. Hastalığa adını veren nekrotik sarı damar simptomu doğal koşullarda nadiren görülmektedir. Virüs yüzünden ana kök ucu ölmekte ve yan kökler aşırı derecede çoğalmaktadır. Mevsim boyunca sürekli yeni yan kökler oluştuğundan kök ucu adeta bir sakal görünümü almaktadır.


7. Soru

Yurdumuzda oluşturdukları zarar bakımından önemli virüsler kaç şekildedir?

Cevap

On bir virüs görülmektedir. ? Domates Sarı Yaprak Kıvırcıklğı Virüsü (Tomato Yellow Leaf Curl Virus TYLCV) ? Domates Lekeli Solgunluk Virüsü (Tomato Spotted Wilt Virus, TSWV) ? Kabak Sarı Mozaik Virüsü (Zucchini Yellow Mosaic Virus, ZYMV) ? Patates Yaprak Kıvrılma Virüsü (Potato Leaf Roll Virus, PLRV) ? Patates Y Virüsü (Potato Virus Y, PVY) ? Şeker pancarı Nekrotik Sarı Damar Virüsü (Beet Necrotic Yellow Vein Virus, BNYVV) ? Fiarka Virüsü (Plum Pox Virus, PPV) ? Asma Yelpaze Yaprak Virüsü (Grapevine Fanleaf Virus,GFLV) ? Asma Yaprak Kıvrılma Virüsü (Grapevine Leaf Roll Virus, GLRV) ? Turunçgil Göçüren Virüsü (Citrus Tristeza Virus, CTV) ? Turunçgil Cüceleflme Viroidi (Citrus Exocortis Viroid, CEVd)


8. Soru

Domates sarı yaprak kıvırcıklı virüsün özellikleri nelerdir.

Cevap

Domates sarı yaprak kıvırcıklık virüsü, çift partiküllü Geminivirus cinsi içerisinde yer almakta ve tütün beyaz sineği (Bemisia tabaci, Biyotip B = Bemisia argentifolii) ile persistent olarak taflanmaktadır. Küresel yapılı yaklaşık 20 nm çapındaki partiküller, tek sarmallı DNA içermektedir.


9. Soru

Turunçgil göçüren virüsünün özellikleri nelerdir?

Cevap

Turunçgil göçüren virüsü Closterovirus cinsinden bir virüstür. Etmen yaprak bitleri (Aphis gossypii, Toxoptera citricida, Aphis spiraecola ve Toxoptera aurantii) ile semi-persistent olarak taşınır. Virüsün turunçgillerde oluşturduğu hastalık virüs strainine ve anaç- kalem kombinasyonlarına göre Tristeza, Gövde Çukurlanması ve Fidan sarılığı olmak üzere 3 şekilde görülmektedir.


10. Soru

Virüs partikülleri nasıl bir protein kılıftır?

Cevap

Virion olarak da bilinen virüs partikülleri genetik bilgiyi taşıyan tek veya çift sarmallı nükleik asit (RNA veya DNA) ve bir protein kılıftan ibarettirler.


11. Soru

Virüslerin sahip olduklar kılıfa ne adı verilir?

Cevap

Virüs partikülleri genetik bilgiyi taşıyan tek veya çift sarmallı nükleik asit (RNA veya DNA) ve bir protein kılıftan ibarettirler. Virüslerin sahip oldukları bu protein kılıfa “kapsid” adı verilmektedir.


12. Soru

Virüs kapsidleri nelerden sorumludur?

Cevap

Virüs kapsidleri, virüs partiküllerinin dış etkenlerden korunmasından, nükleik asitler ise konukçuları hastalandırmadan sorumludurlar.


13. Soru

Bitkiler neler tarafından hastalandırılmaktadır?

Cevap

Bitkiler bilindiği üzere funguslar, bakteriler, fitoplazma, virüs ve viroidler tarafından hastalandırılmaktadır.


14. Soru

Bitkilerde ekonomik olarak hangi bakteriler hastalığa yol açmaktadır?

Cevap

Virüsler ve viroidler değişik özellikleri bakımından patojenlerin farklı bir grubunu oluşturmakta ve bitkilerde ekonomik olarak önemli pek çok hastalığa yol açmaktadırlar.


15. Soru

Vürüs kelimesi hangi araştırıcı tarafından, kaç yılında kullanılmıştır?

Cevap

Virüs kelimesi ilk kez virolojinin de kurucusu olan Beijerinck adlı araştırıcı tarafından 1898 yılında kullanılmıştır.


16. Soru

Virüsler nerede çoğalır ve nasıl parazitlerdir?

Cevap

Virüsler yalnızca canlı hücrelerde çoğalabilen (obligat) küçük bulaşıcı parazitlerdir.


17. Soru

Bitki virüslerinin boyut ve özellikleri nelerdir?

Cevap

Bitki virüslerinin 20 nm çaplı olanları olduğu gibi 2000 nm’den (2 µm) uzun olanları da bulunmaktadır ve çok küçük olduklarından ışık mikroskobu ile görülememekte ancak elektron mikroskobunda görülebilmektedirler.


18. Soru

Virüslerin şekil ve özellikleri nelerdir?

Cevap

Bir çok özellikleri vardır. ? Yarısı uzun (düz çubuk şeklinde veya kıvrılabilir ipliğimsi şekilde), geri kalanın çoğu küresel (yuvarlak veya çok yüzlü) ve az bir kısmı da mermi (basil) şeklindedir. ? 15 nm genişliğinde, 300 nm boyunda uzun çubuklar şeklindeyken çoğu da genellikle 10-13 nm genişliğinde 480-2000 nm uzunluğunda ince, kıvrılabilir ipliğimsi bir şekildedir. Mermi şeklinde olan virüsler ise 52-75 nm genişliğinde ve 300- 380 nm uzunluğundadırlar. Küresel şekilli virüslerin çoğu 17-100 nm çapında ve çok yüzlü bir yapıya sahiptirler.


19. Soru

Bitki virüsleri nükleik asit olarak neler içerirler?

Cevap

Bitki virüsleri nükleik asit olarak RNA veya DNA içerirler.


20. Soru

Çok parçalı genomlu virüsün tanımı nedir?

Cevap

Aynı partikül içerisinde birden fazla nükleik asit barındıran virüslere çok parçalı genomlu virüs denilmektedir.


21. Soru

Bitki patojeni virüsler bitkilere nereden nasıl girerler?

Cevap

Bitkilere bitki üzerinde herhangi bir Şekilde açılmış yaralardan (dolu, budama yaraları veya böceklerin açtığı yaralar gibi) veya virüs taşıyan polenlerin yumurtalığı döllemesiyle girerler.


22. Soru

Yeni bir virüs partikülü nasıl oluşmaktadır?

Cevap

Virüsün özelliğine göre bazı virüsler sitoplazmada, bazıları da çekirdekte kendilerini eşler (replike olur). Sonuçta oluşan yeni nükleik asitler, oluşmuş olan yeni kılıf proteinlerin içerisine girerek yeni bir virüs partikülünü oluştururlar.


23. Soru

Bitki virüslerinin enfeksiyon döngüsünde kaç aşama bulunmaktadır?

Cevap

İki aşama bulunmaktadır. ? Bir bitkiyi enfekte eden virüsün bitki içerisinde taşınması. ? Virüsün hastalıklı bir bitkiden sağlıklı diğer bitkilere taşınmasıdır.


24. Soru

Virüsler bitkilerde hangi enfeksiyona sebep olurlar?

Cevap

Virüsler bitkilerde lokal ve sistemik enfeksiyonlara sebep olurlar.


25. Soru

Lokal enfeksiyon bitkilere nasıl etki etmektedir?

Cevap

Lokal enfeksiyonlarda bitkiye herhangi bir şekilde açılmış yaralardan giren virüs yalnızca girmiş olduğu hücrelerde belirti meydana getirmekte, diğer hücre ve dokulara dağılmamaktadır.


26. Soru

Sistematik enfeksiyon bitkilere nasıl etki etmektedir?

Cevap

Sistemik enfeksiyonlarda ise virüs önce enfekte ettiği hücrelerde çoğalır (bir hücrede yaklaşık 100 bin ile 10 milyon partikül kadar), sonra hareket proteinleri vasıtasıyla hücreler arası kanallar olan plasmodesmatalar yoluyla komşu hücrelere geçerler.


27. Soru

Yaprak parankima hücrelerinde virüs kaç günde ne kadar ilerlemektedir?

Cevap

Yaprak parankima hücrelerinde virüs günde 1 mm yani 8-10 hücre kadar ilerler.


28. Soru

Virüsler bitkilerde nelere sebep olmaktadırlar?

Cevap

Makroskobik (dışarıdan görülebilen, dış) ve mikroskobik belirtilere (hücrelerdeki belirtiler, iç) sebep olurlar.


29. Soru

Latent (gizli) symptom neye denir?

Cevap

Bazı virüsler, baz› bitkilerde dışarıdan görülebilir belirtiler oluşturmazlar bu belirtilere latent (gizli) simptomlar adı verilir.


30. Soru

Bitkilerde maskelenme neye denir?

Cevap

Belirli çevre koşulları altında (düşük veya yüksek sıcaklık) enfekteli bitkiler bu şartlar hüküm sürdüğü süre boyunca belirti göstermeyebilirler. Bitkide belirtilerin bu şekilde geçici bir süre görülememesine maskelenme adı verilmektedir.


31. Soru

Lokal belirtiler neye denir?

Cevap

Yapay olarak inokule edilmiş bazı bitkilerde virüslerin girmiş oldukları noktada oluşturmuş oldukları belirtilere lokal belirtiler denir.


32. Soru

Lokal lekeler bitkilerin neresinde, ne şekilde oluşmaktadırlar?

Cevap

Lokal lekeler genellikle inokule edilmiş bitkilerin yapraklarında yuvarlak klorotik veya nekrotik küçük ya da büyük lekeler şeklinde oluşur.


33. Soru

Lokal leke belirtileri ne amaçlı kullanılmaktadır?

Cevap

Bu belirtiler ekonomik bir öneme sahip olmayıp daha çok teşhis çalışmalarında kullanılır.


34. Soru

Virüs bitkinin hangi bölgelerinde görülmektedir?

Cevap

Virüsün bitkiye girdiği yerde değil, diğer doku ve organlarda oluşturmuş olduğu belirtilerdir. Bu belirtiler yaprak, gövde, çiçek, meyve kısaca tüm toprak üstü ve kök gibi toprak altı aksamında görülebilir.


35. Soru

Bitkide oluşan sistemik belirtiler, genelde hangi şekillerde görülmektedirler?

Cevap

Altı şekilde görülmektedirler. ? Bitki büyüklüğü üzerine olan etkiler. ? Mozaik ve renk değişikliği belirtileri. ? Yaprak kıvrımları. ? Halkalı leke belirtileri. ? Nekrotik belirtiler. ? Gelişme anormallikleri.


36. Soru

Bodurluk bitkilerin hangi özelliklerini nasıl etkileyebilmektedir?

Cevap

Bodurluk yaprak, çiçek, meyve ve kök büyüklüğünde düşüş, yaprak sapı ve boğum aralarının kısalması şeklinde bitkinin az ya da çok bütün kısımlarını etkileyebilir.


37. Soru

Mozaik virüsü hangi bitkilerde ne şekilde görülmektedir?

Cevap

Dikotiledon bitkilerde (geniş yapraklılarda) açık ve koyu yeşil alanlar halindeyken monokotiledonlarda (dar yapraklılarda) çizgi şeklindedir.


38. Soru

Hıyar mozaik virüsü hangi bitkilerde görülmektedir?

Cevap

Hıyar, kabak, karpuz ve kavun gibi kabakgiller familyası bitkilerinde görülür.


39. Soru

Elma mozaik virüsü hangi bitkilerde nerelerinde görülmektedir?

Cevap

Elma, kayısı ve erik yapraklarında görülmektedir.


40. Soru

Virüslerin bitki hücrelerindeki değişimlere etkileri kaç şekilde olmaktadır?

Cevap

Beş şekilde etki etmektedir. ? Hücre çekirdeği üzerine olan etkileri. ? Mitokondrium üzerine olan etkileri. ? Kloroplastlar üzerine olan etkileri. ? Hücre duvarı üzerine olan etkileri. ? Sitoplazma üzerine etkileri.


41. Soru

Bitki virüsleri bir bitkiden diğerine kaç değişik şekillerde taşınırlar?

Cevap

On şekilde taşınmaktadırlar. ? Vejetatif üretim materyalleri yoluyla. ? Öz su ile mekanik olarak taşınırlar. ? Tohum yoluyla. ? Polenler yoluyla. ? Küsküt yoluyla. ? Böcekler yoluyla taşınırlar. ? Akar sular yoluyla. ? Nematot yoluyla. ? Funguslarla taşınırlar.


42. Soru

Bütün meyve ağaçları kaç şekilde çoğaltılırlar?

Cevap

Beş şekilde çoğaltılırlar. ? Aşı yoluyla. ? Çelik yoluyla. ? Yumru yoluyla. ? Soğan yoluyla. ? Rizom yoluyla çoğaltılırlar.


43. Soru

Virüsler tohumun neresinde taşınmaktadır?

Cevap

Virüsler tohumun kabuğunda, endosperminde veya embriyosunda taşınmaktadır.


44. Soru

Virüsle enfekteli bitki tohumlarının yüzde kaçı virüsle bulaşıktır?

Cevap

Virüsle enfekteli bitki tohumlarının % 1-30 kadarı virüsle bulaşıktır.


45. Soru

Patates iğ yumru hastalığı hangi yılda, nerede ilk defa belirlenmiştir?

Cevap

İlk defa 1920’li yılların başlarında Kuzey Amerika’da patates bitkisinde, patates iğ yumru hastalığı (PSTVd, potato spindle tuber viroid) belirlendiği zaman etmenin bir virüs olabileceği düşünülmüştür.


46. Soru

Patates iğ yumru hastalığının bir virüse benzemediği hangi yıllarda belirlenmiştir?

Cevap

1960’lı yıllarda.


47. Soru

Viroid terimi ne zaman kullanılmıştır?

Cevap

1970’li yılların başlarında turunçgillerde, turunçgil exocortis hastalığının (CEVd,citrus exocortis viroid) belirlenmesi ve her iki etmenin de virüslerden farklı olarak koruyucu protein kılıfa sahip olmadıklarının tespit edilmesi üzerine bu etmenler için viroid terimi kullanılmıştır.


48. Soru

Viroidler mekanik olarak,kaç şekilde taşınırlar?

Cevap

Beş şekilde taşınırlar. ? Vejetatif üretim materyali yoluyla. ? Aşı yoluyla. ? Tohum yoluyla. ? Polen yoluyla. ? Afitler tarafından taşınırlar.


49. Soru

Hangi hastalıkların ilaçlı müdahalesi bulunmamaktadır?

Cevap

Bitki virüs ve viroid hastalıklarının ilaçlı mücadelesi bulunmamaktadır.


50. Soru

Obligat nedir?

Cevap

Virüsler yalnızca canlı hücrelerde çoğalabilen (obligat) küçük bulaşıcı parazitlerdir.


51. Soru

Zarflı virüslerin özellikleri nelerdir?

Cevap

Az sayıda olan bazı virüslerde de (örneğin Rhabdoviridae ve Bunyaviridae familyalarındaki virüsler) yapı bu kadar basit olmayıp partikülün en dışında glikoprotein yapısında mahmuz şeklinde çıkıntılar, bu çıkıntıların gömülü olduğu iki katlı bir ya¤ (lipid) tabakası ve bunun altında da protein tabakası bulunmaktadır. Böyle virüslere zarflı virüsler denilmektedir.


52. Soru

Nanometre nedir?

Cevap

Nanometre (nm): Bir milimetrenin milyonda birine karşılık gelen bir uzunluk ölçüsü.


53. Soru

Bitki virüslerinin şekilleri nasıldır?

Cevap

Bitki virüsleri değişik şekil ve boyutlardadır. Bunların neredeyse yarısı uzun (düz çubuk şeklinde veya kıvrılabilir ipliğimsi şekilde), geri kalanın çoğu küresel (yuvarlak veya çok yüzlü) ve az bir kısmı da mermi (basil) şeklindedir.


54. Soru

Bitki virüsleri bitkiye hangi yollarla enfekte olur?

Cevap

Bitki patojeni virüsler, bitkilere bitki üzerinde herhangi bir şekilde açılmış yaralardan (dolu, budama yaraları veya böceklerin açtığı yaralar gibi) veya virüs taşıyan polenlerin yumurtalığı döllemesiyle girerler.


55. Soru

Virüs enfekte olmuş bir bitkide hangi tip değişimler gözlenir?

Cevap

Virüsle enfekteli bitkilerde fotosentez oranında azalma, solunum hızında artma, polifenoloksidaz enzimi başta olmak üzere bazı enzim aktivitelerinde artış ve bitki büyüme düzenleyicilerin aktivitelerinde artma veya azalış şeklinde fizyolojik ve biyokimyasal değişimler de görülmektedir.


56. Soru

Yapay belirti ne demektir?

Cevap

Yapay olarak inokule edilmiş bazı bitkilerde virüslerin girmiş oldukları noktada oluşturmuş oldukları belirtilere lokal belirtiler denir.


57. Soru

Sistemik belirti ne demektir?

Cevap

Virüsün bitkiye girdiği yerde değil, diğer doku ve organlarda oluşturmuş olduğu belirtilerdir. Bu belirtiler yaprak, gövde, çiçek, meyve kısaca tüm toprak üstü ve kök gibi toprak altı aksamında görülebilir.


58. Soru

Virüz hastalıklarının en belirgin belirtisi nedir?

Cevap

Virüs hastalıklarının genel belirtilerinden biri olan mozaik, dikotiledon bitkilerde (geniş yapraklılarda) açık ve koyu yeşil alanlar halindeyken, monokotiledonlarda (dar yapraklılarda) çizgi şeklindedir.


59. Soru

Halkalı leke belirtileri belirtileri bitkinin hangi organlarında görülür?

Cevap

Pek çok virüsün en önemli belirtilerinden biri de yapraklarda halkalı lekelerdir. Bunlar içi içe geçmiş halkalar veya düzensiz çizgiler şeklindedir ve bazen meyvelerde de görülebilir. Bu lekeler klorotik olmakla birlikte bazen nekrotik hale de dönüşebilir. Halkalı lekeler yaprak ve meyveler dışında yumru (özellikle gözlerin çevresinde) ve soğanlarda da görülebilir.


60. Soru

Virüslerin hücre çekirddeği üzerine etkileri nelerdir?

Cevap

Hücre çekirdeği üzerine olan etkileri: Virüslerin bazıları çekirdekte inclusion body (ilgi cisimcikleri) olarak isimlendirilen yapılar oluştururlar. Bunlar hem çekirdek hem de çekirdekçiğin şeklini ve büyüklüğünü etkilemektedir.


61. Soru

Virüslerin hücre duvarı üzerine olan etkileri nelerdir?

Cevap

Hücre duvarı üzerine olan etkileri: Virüs enfeksiyonu sonucu meydana gelen lekelerin kenarına yakın hücre duvarlarında kallus birikimi yüzünden anormal kalınlaşma, plasmodesmatayı çevreleyen hücre duvarlarında çıkıntılar ve hücre ölümü gibi bazı değişimler görülür.


62. Soru

Bitki virüsleri hangi yollarla taşınır?

Cevap

Bitki virüsleri bir bitkiden diğerine değişik şekillerde taşınırlar. Taşınma şekli vejetatif üretim materyalleri, özsu ile mekanik olarak, tohumla, polenle, küskütle ve belirli böcek, akar, nematod ve funguslarla olmaktadır.


63. Soru

Bitki virüslerinin tohumla taşınma mekanizması nedir?

Cevap

Virüsler tohumun kabuğunda, endosperminde veya embriyosunda taşınmaktadır. Yüzden fazla virüs düşük ya da yüksek oranda tohumla taşınmaktadır. Kural olarak virüsle enfekteli bitki tohumlarının % 1-30 kadarı virüsle bulaşıktır. Bununla birlikte bazı durumlarda virüsle enfekteli bitki tohumlarının yarısı, çoğu veya hepsi virüsle bulaşık olabilmektedir. Virüslerin tohumla taşınma oranı virüse, onun strainine, konukçu bitkinin tür ve çeşidine, bitkinin gelişme dönemine ve tohumun yaşına göre değişmektedir. Tohumla taşınan virüslerin çoğunda, virüsler tohuma tohum taslağından girerler, fakat bazı virüsler enfekteli polenlerin sağlıklı bitkileri döllemesi sonucunda bulaşabilmektedir. Fasulye adi mozaik virüsü (bean common mosaic virus, BCMV) ve marul mozaik virüsü (lettuce mosaic virus, LMV) tohumla taşınan virüslerdendir.


64. Soru

Tarım alanlarında en yaygın bitki virüsü taşınma yöntemi nedir?

Cevap

Şüphesiz tarım alanlarında en yaygın ve ekonomik olarak da en önemli virüs taşınma yolu böceklerle taşınmadır.


65. Soru

Nematodlarla bitki virüsü nasıl taşınmaktadır?

Cevap

Yaklaşık 20 kadar bitki virüsü bitki kökleriyle ektoprazit (dış parazit) olarak beslenen birkaç nematod cinsiyle nakledilmektedir. Nematodlar virüsleri semipersistent olarak taşımaktadır. Virüs partikülleri hem larva hem de ergin nematod bireyleri tarafından taşınabilmektedir. Longidorus spp., Paralongidorus sp., Xiphinema spp, Parachidorus spp. ve Trichodorus spp. cinslerine dahil türler virüs vektörü nematodlardır.


66. Soru

Viroid nedir?

Cevap

Viroidler bitkilerde zararlı, bilinen en küçük boyutta obligat patojenlerdir. Bunlar tek parça, çıplak, halka şeklinde bir RNA’dan ibarettir ve etrafında koruyucu bir protein kılıf bulunmamaktadır. Bitkilerde hastalık yapan 30’dan fazla viroid bulunmaktadır.


67. Soru

Eradikasyon nedir?

Cevap

Eradikasyon: Bir bölgeye yeni girmiş ve ekonomik olarak önemli bazı virüs ve viroid hastalıklarının yayılmasını önlemek için o sahadaki virüsün konukçusu olan tüm bitkilerin yok edilmeleri (eradikasyon) gerekebilir.


68. Soru

Virüs ve viroidlerden ari bitki üretiminde hangi yöntemler kullanılır?

Cevap

Virüs ve viroidlerden ari bitki üretiminde değişik yöntemler bulunmaktadır.

  • Virüs tanı yöntemleriyle virüsten ari olduğu belirlenen, doğadan alınan materyalin kullanılması.
  • Sıcaklıkla tedavi (termoterapi): Burada hastalıklı materyal belirli sıcaklıklarda (sıcak suda veya sıcak havada), belirli süreler tutularak üretim materyali virüslerden temizlenebilmektedir. Bu amaçla üretim materyalleri genellikle 35-40 °C’lerde tutulmaktadır.
  • Soğukla tedavi: Etmenlerce enfekteli sürgün uçlarının -196 °C’lık sıvı azot içerisinde kısa bir süre tutulmasıyla virüs ve viroidler dokudan temizlenebilmektedir.
  • Elektrikle tedavi (elektroterapi): Bitki materyalleri belirli derecelerde ve sürelerde elektrik akımına maruz bırakılarak bu patojenlerden arındırılabilmektedir.
  • Meristem kültürü: Meristem uçlarından (0.1-0.5 mm) alınan doku parçaları kullanılarak steril besi yeri koşullarında bu patojenlerden ari bitki elde edilebilmektedir.
  • Doku kültürü: Doku kültürü ile de virüs ve viroidsiz bitki elde edilebilmektedir. Bu yöntem sıcaklıkla tedavi yöntemiyle birlikte de kullanılabilmektedir. Burada önce doku kültürüyle bitki elde edilmekte, sonra bitki sıcaklık muamelesine tabi tutulmaktadır.
  • ‹laçla tedavi (kemoterapi): Bitki materyallerini bazı kimyasallarla virüs ve viroidlerden arındırma genellikle başarısız olmaktadır. Bununla birlikte kimyasalların sıcaklıkla tedavi veya meristem kültürüyle birlikte kullanılması başarı oranını artırmaktadır.

69. Soru

Domates sarı yaprak kıvırcıklığı virüsünün belirtileri nelerdir?

Cevap

Domateste enfeksiyondan 2-3 hafta sonra belirtiler görülmeye başlanır. Erken dönemde virüsle enfekte olan domates bitkileri bariz bir şekilde bodur kalırlar. Sonraki dönemlerdeki enfeksiyonlarda sürgünlerde gelişme geriliği ve şekil bozukluğu meydana gelir. Yaprak kenarları sararır ve yapraklar karakteristik olarak yukarı doğru kıvrılarak fincan/kaşık şeklini alır, küçülür ve kalınlaşır. Herhangi bir çiçek belirtisine rastlanmasa da hastalık nedeniyle çiçek dökümleri yaygındır. Meyvedeki belirtiler, bitkinin enfekte olduğu döneme göre değişmektedir. Erken enfeksiyonlarda bitki gelişiminde gerileme olmakta ve pazar değeri olmayan meyveler oluşmaktadır. Geç dönemde enfeksiyon olduğu takdirde meyve oluşumları engellenmekte ancak daha önce oluşmuş meyvelerde olumsuz etki görülmemektedir.


70. Soru

Şarka virüsünün etkileri nelerdir?

Cevap

Şarka virüsü Potyvirus cinsinden, afitlerle non-persistent olarak taşınan bir virüstür. Tüm sert çekirdeklilerde özellikle de kayısı, erik ve şeftalilerde ciddi zararlara sebep olmaktadır. Sert çekirdeklilerde yaprak, meyve, meyve çekirdeği ve çiçeklerde belirti oluşturmaktadır. Virüs, kayısı ve erik bitkilerinin yapraklarında sarı veya açık yeşil halkalı lekeler ve bantlar, damar bantlaşması ile yapraklarda kıvrılmalara, şeftali yapraklarında kıvırcıklaşmalara ve yan damar aralarında altın sarısı renginde renk değişikliklerine, vişne ve kirazlarda ise klorotik çizgi ve beneklenmelere sebep olmaktadır.


71. Soru

Asma yelpaze yaprak virüsü belirtileri nelerdir?

Cevap

Asma yelpaze yaprak virüsü (kısa boğum virüsü) Nepovirus cinsinden bir virüs olup nematodlar (Xiphinema index ve X. italiae) ile taşınmaktadır. Enfekteli bitki yapraklarının simetrisinin bozulması, yaprakların kırışması, diş sayısının artması hastalığa fanleaf (yelpaze yapraklılık) adının verilmesine sebep olmuştur. Sürgünler anormal dallanmış veya çift boğumlu, kısa boğum aralıklı, yassılaşmış ve zikzak gelişimlidir. Az sayıda salkım oluşur, salkımlar küçülmüştür ve daneler irili ufaklıdır. Ayrıca zayıf meyve tutumu söz konusudur. Belirtiler ilkbahar başlarından itibaren tüm vejetasyon boyunca görülür, ancak yazın biraz maskelenme görülebilir. Etmenin bazı strainleri sarı mozaiğe yol açabilir. Bu belirtiler yapraklarda az sayıda dağınık sarı lekeler, halkalar, çizgileşmeler, beneklenme veya tamamen sararma şeklindedir. GŞV bazen damar bantlaşması da yapar. Belirtiler olgun yapraklarda ana damar ve damarlar arasına da gidebilen krom sarısı veya yeşilimsi leke şeklindedir.


1. Soru

Virüs ve viroidlerden ari bitki üretiminde kullanılan yöntemleri kaç şekildedir?

Cevap

Yedi şekilde olmaktadır. ? Virüs tanı yöntemleriyle virüsten ari olduğu belirlenen, doğadan alınan materyalin kullanılması. ? Sıcaklıkla tedavi (termoterapi): Burada hastalıklı materyal belirli sıcaklıklarda (sıcak suda veya sıcak havada), belirli süreler tutularak üretim materyali virüslerden temizlenebilmektedir. Bu amaçla üretim materyalleri genellikle 35-40 °C’lerde tutulmaktadır. ? Soğukla tedavi: Etmenlerce enfekteli sürgün uçlarının -196 °C’lık sıvı azot içerisinde kısa bir süre tutulmasıyla virüs ve viroidler dokudan temizlenebilmektedir. ? Elektrikle tedavi (elektroterapi): Bitki materyalleri belirli derecelerde ve sürelerde elektrik akımına maruz bırakılarak bu patojenlerden arındırılabilmektedir. ? Meristem kültürü: Meristem uçlarından (0.1-0.5 mm) alınan doku parçaları kullanılarak steril besi yeri koşullarında bu patojenlerden ari bitki elde edilebilmektedir. ? Doku kültürü: Doku kültürü ile de virüs ve viroidsiz bitki elde edilebilmektedir. Bu yöntem sıcaklıkla tedavi yöntemiyle birlikte de kullanılabilmektedir. Burada önce doku kültürüyle bitki elde edilmekte, sonra bitki sıcaklık muamelesine tabi tutulmaktadır. ? İlaçla tedavi (kemoterapi): Bitki materyallerini bazı kimyasallarla virüs ve viroidlerden arındırma genellikle başarısız olmaktadır. Bununla birlikte kimyasalların sıcaklıkla tedavi veya meristem kültürüyle birlikte kullanılması başarı oranını artırmaktadır.

2. Soru

Kabak sarı mozaik virüsünün özellikleri nelerdir?

Cevap

Kabak sarı mozaik virüsü Potyvirus cinsi üyesi olup, mekanik inokulasyonla ve non-persistent olarak yaprak bitleri (Myzus persicae ve Aphis gossypii) ile taşınmaktadır. Bu virüs tüm kabakgillerde bitki gelifliminde gerilemeye, yapraklarda mozaik lekelere, bükülme ve şekil bozukluklarına, damar bantlaşmalarına meyvelerde de mozaik, küçülme ve şekil bozukluklarına sebep olmaktadır.

3. Soru

Patates yaprak kıvrılma virüsünün özellikleri nelerdir?

Cevap

Patates yaprak kıvrılma virüsü Luteoviridae familyasından Polerovirus cinsinden bir virüstür. Virüs yaprak bitleriyle özellikle de M. persicae ile peristent olarak taşınmaktadır. Patateslerde ilk belirtileri tipik olarak uç yapraklarda rengin soluklaşması ve yukarı doğru kıvrılması şeklindedir. Hastalıklı yumrulardan gelişen bitkilerde ise sürgünlerin boyu kısalır ve özellikle alt taraftaki yaprakçıklar yukarı doğru kıvrılırlar, bu yaprakçıklar oldukça gevrektirler. Üst kısımdaki yapraklar hafif klorotiktir. Bazı çeşitlerin yumrularında nekrozlar meydana gelmektedir.

4. Soru

Şarka virüsünün özellikleri nelerdir?

Cevap

Şarka virüsü Potyvirus cinsinden, afitlerle nonpersistent olarak taşınan bir virüstür. Tüm sert çekirdeklilerde özellikle de kayısı, erik ve şeftalilerde ciddi zararlara sebep olmaktadır. Sert çekirdeklilerde yaprak, meyve, meyve çekirdeği ve çiçeklerde belirti oluşturmaktadır. Virüs, kayısı ve erik bitkilerinin yapraklarında sarı veya açık yeşil halkalı lekeler ve bantlar, damar bantlaşması ile yapraklarda kıvrılmalara, şeftali yapraklarında kıvırcıklaşmalara ve yan damar aralarında altın sarısı renginde renk değişikliklerine, vişne ve kirazlarda ise klorotik çizgi ve beneklenmelere sebep olmaktadır.

5. Soru

Asma yelpaze yaprak virüsünün özellikleri nelerdir?

Cevap

Asma yaprak kıvrılma virüsü’nün sebep olduğu asma yaprak kıvrılma hastalğına Closteroviridae familyasından 9 adet virüs yol açmaktadır. Bu virüsler asmanın floemdokusunda bulunurlar ve çoğalırlar. Virüsün dünyada en yaygın tiplerinin GLRV-1 ve 3 olduğu belirlenmiştir. GLRV-3 unlubitler (Pseudococcus longispinus, P. maritimus, P. ficus, P. calceolariae ve P. viburni) tarafından taşınmaktadır. Enfekteli asmalar tipik olarak yaz sonlarına kadar herhangi bir belirti göstermezler. Hastalığa adını veren yaprak kıvrılması yaz ortalarında dalların dibindeki Virüs ve Viroidlerin Neden Olduğu Bitki Hastalıkları 145 olgun yapraklardan bafllayarak genç yapraklara doğru ilerler. Yapraklardaki renk değişiklikleri (kırmızı meyvelilerde kırmızımsı mor, beyaz meyvelilerde sarımsı) yaz sonlarında belirgin hale gelir. Dolayısıyla enfekteli kırmızı asma çeşitleri aşağıya doğru kıvrık kırmızı renkli yapraklarıyla çok daha fazla dikkati çeker.

6. Soru

Şeker pancarı sarı damar virüsünün özellikleri nelerdir?

Cevap

Şeker pancarı sarı damar virüsü (Rhizomania virüsü) Benyvirus cinsindendir ve bir fungus olan Polymyxa betae ile taşınmaktadır. BNYVV ile enfekteli bitkilerin yap-144 Fitopatolojiraklarının rengi açılmaktadır. Hastalık, tarlanın içinde düzensiz olarak dağılmakta ve yeflilimsi sarı renkte bitki adacıkları şeklinde görülmektedir. Hastalığa adını veren nekrotik sarı damar simptomu doğal koşullarda nadiren görülmektedir. Virüs yüzünden ana kök ucu ölmekte ve yan kökler aşırı derecede çoğalmaktadır. Mevsim boyunca sürekli yeni yan kökler oluştuğundan kök ucu adeta bir sakal görünümü almaktadır.

7. Soru

Yurdumuzda oluşturdukları zarar bakımından önemli virüsler kaç şekildedir?

Cevap

On bir virüs görülmektedir. ? Domates Sarı Yaprak Kıvırcıklğı Virüsü (Tomato Yellow Leaf Curl Virus TYLCV) ? Domates Lekeli Solgunluk Virüsü (Tomato Spotted Wilt Virus, TSWV) ? Kabak Sarı Mozaik Virüsü (Zucchini Yellow Mosaic Virus, ZYMV) ? Patates Yaprak Kıvrılma Virüsü (Potato Leaf Roll Virus, PLRV) ? Patates Y Virüsü (Potato Virus Y, PVY) ? Şeker pancarı Nekrotik Sarı Damar Virüsü (Beet Necrotic Yellow Vein Virus, BNYVV) ? Fiarka Virüsü (Plum Pox Virus, PPV) ? Asma Yelpaze Yaprak Virüsü (Grapevine Fanleaf Virus,GFLV) ? Asma Yaprak Kıvrılma Virüsü (Grapevine Leaf Roll Virus, GLRV) ? Turunçgil Göçüren Virüsü (Citrus Tristeza Virus, CTV) ? Turunçgil Cüceleflme Viroidi (Citrus Exocortis Viroid, CEVd)

8. Soru

Domates sarı yaprak kıvırcıklı virüsün özellikleri nelerdir.

Cevap

Domates sarı yaprak kıvırcıklık virüsü, çift partiküllü Geminivirus cinsi içerisinde yer almakta ve tütün beyaz sineği (Bemisia tabaci, Biyotip B = Bemisia argentifolii) ile persistent olarak taflanmaktadır. Küresel yapılı yaklaşık 20 nm çapındaki partiküller, tek sarmallı DNA içermektedir.

9. Soru

Turunçgil göçüren virüsünün özellikleri nelerdir?

Cevap

Turunçgil göçüren virüsü Closterovirus cinsinden bir virüstür. Etmen yaprak bitleri (Aphis gossypii, Toxoptera citricida, Aphis spiraecola ve Toxoptera aurantii) ile semi-persistent olarak taşınır. Virüsün turunçgillerde oluşturduğu hastalık virüs strainine ve anaç- kalem kombinasyonlarına göre Tristeza, Gövde Çukurlanması ve Fidan sarılığı olmak üzere 3 şekilde görülmektedir.

10. Soru

Virüs partikülleri nasıl bir protein kılıftır?

Cevap

Virion olarak da bilinen virüs partikülleri genetik bilgiyi taşıyan tek veya çift sarmallı nükleik asit (RNA veya DNA) ve bir protein kılıftan ibarettirler.

11. Soru

Virüslerin sahip olduklar kılıfa ne adı verilir?

Cevap

Virüs partikülleri genetik bilgiyi taşıyan tek veya çift sarmallı nükleik asit (RNA veya DNA) ve bir protein kılıftan ibarettirler. Virüslerin sahip oldukları bu protein kılıfa “kapsid” adı verilmektedir.

12. Soru

Virüs kapsidleri nelerden sorumludur?

Cevap

Virüs kapsidleri, virüs partiküllerinin dış etkenlerden korunmasından, nükleik asitler ise konukçuları hastalandırmadan sorumludurlar.

13. Soru

Bitkiler neler tarafından hastalandırılmaktadır?

Cevap

Bitkiler bilindiği üzere funguslar, bakteriler, fitoplazma, virüs ve viroidler tarafından hastalandırılmaktadır.

14. Soru

Bitkilerde ekonomik olarak hangi bakteriler hastalığa yol açmaktadır?

Cevap

Virüsler ve viroidler değişik özellikleri bakımından patojenlerin farklı bir grubunu oluşturmakta ve bitkilerde ekonomik olarak önemli pek çok hastalığa yol açmaktadırlar.

15. Soru

Vürüs kelimesi hangi araştırıcı tarafından, kaç yılında kullanılmıştır?

Cevap

Virüs kelimesi ilk kez virolojinin de kurucusu olan Beijerinck adlı araştırıcı tarafından 1898 yılında kullanılmıştır.

16. Soru

Virüsler nerede çoğalır ve nasıl parazitlerdir?

Cevap

Virüsler yalnızca canlı hücrelerde çoğalabilen (obligat) küçük bulaşıcı parazitlerdir.

17. Soru

Bitki virüslerinin boyut ve özellikleri nelerdir?

Cevap

Bitki virüslerinin 20 nm çaplı olanları olduğu gibi 2000 nm’den (2 µm) uzun olanları da bulunmaktadır ve çok küçük olduklarından ışık mikroskobu ile görülememekte ancak elektron mikroskobunda görülebilmektedirler.

18. Soru

Virüslerin şekil ve özellikleri nelerdir?

Cevap

Bir çok özellikleri vardır. ? Yarısı uzun (düz çubuk şeklinde veya kıvrılabilir ipliğimsi şekilde), geri kalanın çoğu küresel (yuvarlak veya çok yüzlü) ve az bir kısmı da mermi (basil) şeklindedir. ? 15 nm genişliğinde, 300 nm boyunda uzun çubuklar şeklindeyken çoğu da genellikle 10-13 nm genişliğinde 480-2000 nm uzunluğunda ince, kıvrılabilir ipliğimsi bir şekildedir. Mermi şeklinde olan virüsler ise 52-75 nm genişliğinde ve 300- 380 nm uzunluğundadırlar. Küresel şekilli virüslerin çoğu 17-100 nm çapında ve çok yüzlü bir yapıya sahiptirler.

19. Soru

Bitki virüsleri nükleik asit olarak neler içerirler?

Cevap

Bitki virüsleri nükleik asit olarak RNA veya DNA içerirler.

20. Soru

Çok parçalı genomlu virüsün tanımı nedir?

Cevap

Aynı partikül içerisinde birden fazla nükleik asit barındıran virüslere çok parçalı genomlu virüs denilmektedir.

21. Soru

Bitki patojeni virüsler bitkilere nereden nasıl girerler?

Cevap

Bitkilere bitki üzerinde herhangi bir Şekilde açılmış yaralardan (dolu, budama yaraları veya böceklerin açtığı yaralar gibi) veya virüs taşıyan polenlerin yumurtalığı döllemesiyle girerler.

22. Soru

Yeni bir virüs partikülü nasıl oluşmaktadır?

Cevap

Virüsün özelliğine göre bazı virüsler sitoplazmada, bazıları da çekirdekte kendilerini eşler (replike olur). Sonuçta oluşan yeni nükleik asitler, oluşmuş olan yeni kılıf proteinlerin içerisine girerek yeni bir virüs partikülünü oluştururlar.

23. Soru

Bitki virüslerinin enfeksiyon döngüsünde kaç aşama bulunmaktadır?

Cevap

İki aşama bulunmaktadır. ? Bir bitkiyi enfekte eden virüsün bitki içerisinde taşınması. ? Virüsün hastalıklı bir bitkiden sağlıklı diğer bitkilere taşınmasıdır.

24. Soru

Virüsler bitkilerde hangi enfeksiyona sebep olurlar?

Cevap

Virüsler bitkilerde lokal ve sistemik enfeksiyonlara sebep olurlar.

25. Soru

Lokal enfeksiyon bitkilere nasıl etki etmektedir?

Cevap

Lokal enfeksiyonlarda bitkiye herhangi bir şekilde açılmış yaralardan giren virüs yalnızca girmiş olduğu hücrelerde belirti meydana getirmekte, diğer hücre ve dokulara dağılmamaktadır.

26. Soru

Sistematik enfeksiyon bitkilere nasıl etki etmektedir?

Cevap

Sistemik enfeksiyonlarda ise virüs önce enfekte ettiği hücrelerde çoğalır (bir hücrede yaklaşık 100 bin ile 10 milyon partikül kadar), sonra hareket proteinleri vasıtasıyla hücreler arası kanallar olan plasmodesmatalar yoluyla komşu hücrelere geçerler.

27. Soru

Yaprak parankima hücrelerinde virüs kaç günde ne kadar ilerlemektedir?

Cevap

Yaprak parankima hücrelerinde virüs günde 1 mm yani 8-10 hücre kadar ilerler.

28. Soru

Virüsler bitkilerde nelere sebep olmaktadırlar?

Cevap

Makroskobik (dışarıdan görülebilen, dış) ve mikroskobik belirtilere (hücrelerdeki belirtiler, iç) sebep olurlar.

29. Soru

Latent (gizli) symptom neye denir?

Cevap

Bazı virüsler, baz› bitkilerde dışarıdan görülebilir belirtiler oluşturmazlar bu belirtilere latent (gizli) simptomlar adı verilir.

30. Soru

Bitkilerde maskelenme neye denir?

Cevap

Belirli çevre koşulları altında (düşük veya yüksek sıcaklık) enfekteli bitkiler bu şartlar hüküm sürdüğü süre boyunca belirti göstermeyebilirler. Bitkide belirtilerin bu şekilde geçici bir süre görülememesine maskelenme adı verilmektedir.

31. Soru

Lokal belirtiler neye denir?

Cevap

Yapay olarak inokule edilmiş bazı bitkilerde virüslerin girmiş oldukları noktada oluşturmuş oldukları belirtilere lokal belirtiler denir.

32. Soru

Lokal lekeler bitkilerin neresinde, ne şekilde oluşmaktadırlar?

Cevap

Lokal lekeler genellikle inokule edilmiş bitkilerin yapraklarında yuvarlak klorotik veya nekrotik küçük ya da büyük lekeler şeklinde oluşur.

33. Soru

Lokal leke belirtileri ne amaçlı kullanılmaktadır?

Cevap

Bu belirtiler ekonomik bir öneme sahip olmayıp daha çok teşhis çalışmalarında kullanılır.

34. Soru

Virüs bitkinin hangi bölgelerinde görülmektedir?

Cevap

Virüsün bitkiye girdiği yerde değil, diğer doku ve organlarda oluşturmuş olduğu belirtilerdir. Bu belirtiler yaprak, gövde, çiçek, meyve kısaca tüm toprak üstü ve kök gibi toprak altı aksamında görülebilir.

35. Soru

Bitkide oluşan sistemik belirtiler, genelde hangi şekillerde görülmektedirler?

Cevap

Altı şekilde görülmektedirler. ? Bitki büyüklüğü üzerine olan etkiler. ? Mozaik ve renk değişikliği belirtileri. ? Yaprak kıvrımları. ? Halkalı leke belirtileri. ? Nekrotik belirtiler. ? Gelişme anormallikleri.

36. Soru

Bodurluk bitkilerin hangi özelliklerini nasıl etkileyebilmektedir?

Cevap

Bodurluk yaprak, çiçek, meyve ve kök büyüklüğünde düşüş, yaprak sapı ve boğum aralarının kısalması şeklinde bitkinin az ya da çok bütün kısımlarını etkileyebilir.

37. Soru

Mozaik virüsü hangi bitkilerde ne şekilde görülmektedir?

Cevap

Dikotiledon bitkilerde (geniş yapraklılarda) açık ve koyu yeşil alanlar halindeyken monokotiledonlarda (dar yapraklılarda) çizgi şeklindedir.

38. Soru

Hıyar mozaik virüsü hangi bitkilerde görülmektedir?

Cevap

Hıyar, kabak, karpuz ve kavun gibi kabakgiller familyası bitkilerinde görülür.

39. Soru

Elma mozaik virüsü hangi bitkilerde nerelerinde görülmektedir?

Cevap

Elma, kayısı ve erik yapraklarında görülmektedir.

40. Soru

Virüslerin bitki hücrelerindeki değişimlere etkileri kaç şekilde olmaktadır?

Cevap

Beş şekilde etki etmektedir. ? Hücre çekirdeği üzerine olan etkileri. ? Mitokondrium üzerine olan etkileri. ? Kloroplastlar üzerine olan etkileri. ? Hücre duvarı üzerine olan etkileri. ? Sitoplazma üzerine etkileri.

41. Soru

Bitki virüsleri bir bitkiden diğerine kaç değişik şekillerde taşınırlar?

Cevap

On şekilde taşınmaktadırlar. ? Vejetatif üretim materyalleri yoluyla. ? Öz su ile mekanik olarak taşınırlar. ? Tohum yoluyla. ? Polenler yoluyla. ? Küsküt yoluyla. ? Böcekler yoluyla taşınırlar. ? Akar sular yoluyla. ? Nematot yoluyla. ? Funguslarla taşınırlar.

42. Soru

Bütün meyve ağaçları kaç şekilde çoğaltılırlar?

Cevap

Beş şekilde çoğaltılırlar. ? Aşı yoluyla. ? Çelik yoluyla. ? Yumru yoluyla. ? Soğan yoluyla. ? Rizom yoluyla çoğaltılırlar.

43. Soru

Virüsler tohumun neresinde taşınmaktadır?

Cevap

Virüsler tohumun kabuğunda, endosperminde veya embriyosunda taşınmaktadır.

44. Soru

Virüsle enfekteli bitki tohumlarının yüzde kaçı virüsle bulaşıktır?

Cevap

Virüsle enfekteli bitki tohumlarının % 1-30 kadarı virüsle bulaşıktır.

45. Soru

Patates iğ yumru hastalığı hangi yılda, nerede ilk defa belirlenmiştir?

Cevap

İlk defa 1920’li yılların başlarında Kuzey Amerika’da patates bitkisinde, patates iğ yumru hastalığı (PSTVd, potato spindle tuber viroid) belirlendiği zaman etmenin bir virüs olabileceği düşünülmüştür.

46. Soru

Patates iğ yumru hastalığının bir virüse benzemediği hangi yıllarda belirlenmiştir?

Cevap

1960’lı yıllarda.

47. Soru

Viroid terimi ne zaman kullanılmıştır?

Cevap

1970’li yılların başlarında turunçgillerde, turunçgil exocortis hastalığının (CEVd,citrus exocortis viroid) belirlenmesi ve her iki etmenin de virüslerden farklı olarak koruyucu protein kılıfa sahip olmadıklarının tespit edilmesi üzerine bu etmenler için viroid terimi kullanılmıştır.

48. Soru

Viroidler mekanik olarak,kaç şekilde taşınırlar?

Cevap

Beş şekilde taşınırlar. ? Vejetatif üretim materyali yoluyla. ? Aşı yoluyla. ? Tohum yoluyla. ? Polen yoluyla. ? Afitler tarafından taşınırlar.

49. Soru

Hangi hastalıkların ilaçlı müdahalesi bulunmamaktadır?

Cevap

Bitki virüs ve viroid hastalıklarının ilaçlı mücadelesi bulunmamaktadır.

50. Soru

Obligat nedir?

Cevap

Virüsler yalnızca canlı hücrelerde çoğalabilen (obligat) küçük bulaşıcı parazitlerdir.

51. Soru

Zarflı virüslerin özellikleri nelerdir?

Cevap

Az sayıda olan bazı virüslerde de (örneğin Rhabdoviridae ve Bunyaviridae familyalarındaki virüsler) yapı bu kadar basit olmayıp partikülün en dışında glikoprotein yapısında mahmuz şeklinde çıkıntılar, bu çıkıntıların gömülü olduğu iki katlı bir ya¤ (lipid) tabakası ve bunun altında da protein tabakası bulunmaktadır. Böyle virüslere zarflı virüsler denilmektedir.

52. Soru

Nanometre nedir?

Cevap

Nanometre (nm): Bir milimetrenin milyonda birine karşılık gelen bir uzunluk ölçüsü.

53. Soru

Bitki virüslerinin şekilleri nasıldır?

Cevap

Bitki virüsleri değişik şekil ve boyutlardadır. Bunların neredeyse yarısı uzun (düz çubuk şeklinde veya kıvrılabilir ipliğimsi şekilde), geri kalanın çoğu küresel (yuvarlak veya çok yüzlü) ve az bir kısmı da mermi (basil) şeklindedir.

54. Soru

Bitki virüsleri bitkiye hangi yollarla enfekte olur?

Cevap

Bitki patojeni virüsler, bitkilere bitki üzerinde herhangi bir şekilde açılmış yaralardan (dolu, budama yaraları veya böceklerin açtığı yaralar gibi) veya virüs taşıyan polenlerin yumurtalığı döllemesiyle girerler.

55. Soru

Virüs enfekte olmuş bir bitkide hangi tip değişimler gözlenir?

Cevap

Virüsle enfekteli bitkilerde fotosentez oranında azalma, solunum hızında artma, polifenoloksidaz enzimi başta olmak üzere bazı enzim aktivitelerinde artış ve bitki büyüme düzenleyicilerin aktivitelerinde artma veya azalış şeklinde fizyolojik ve biyokimyasal değişimler de görülmektedir.

56. Soru

Yapay belirti ne demektir?

Cevap

Yapay olarak inokule edilmiş bazı bitkilerde virüslerin girmiş oldukları noktada oluşturmuş oldukları belirtilere lokal belirtiler denir.

57. Soru

Sistemik belirti ne demektir?

Cevap

Virüsün bitkiye girdiği yerde değil, diğer doku ve organlarda oluşturmuş olduğu belirtilerdir. Bu belirtiler yaprak, gövde, çiçek, meyve kısaca tüm toprak üstü ve kök gibi toprak altı aksamında görülebilir.

58. Soru

Virüz hastalıklarının en belirgin belirtisi nedir?

Cevap

Virüs hastalıklarının genel belirtilerinden biri olan mozaik, dikotiledon bitkilerde (geniş yapraklılarda) açık ve koyu yeşil alanlar halindeyken, monokotiledonlarda (dar yapraklılarda) çizgi şeklindedir.

59. Soru

Halkalı leke belirtileri belirtileri bitkinin hangi organlarında görülür?

Cevap

Pek çok virüsün en önemli belirtilerinden biri de yapraklarda halkalı lekelerdir. Bunlar içi içe geçmiş halkalar veya düzensiz çizgiler şeklindedir ve bazen meyvelerde de görülebilir. Bu lekeler klorotik olmakla birlikte bazen nekrotik hale de dönüşebilir. Halkalı lekeler yaprak ve meyveler dışında yumru (özellikle gözlerin çevresinde) ve soğanlarda da görülebilir.

60. Soru

Virüslerin hücre çekirddeği üzerine etkileri nelerdir?

Cevap

Hücre çekirdeği üzerine olan etkileri: Virüslerin bazıları çekirdekte inclusion body (ilgi cisimcikleri) olarak isimlendirilen yapılar oluştururlar. Bunlar hem çekirdek hem de çekirdekçiğin şeklini ve büyüklüğünü etkilemektedir.

61. Soru

Virüslerin hücre duvarı üzerine olan etkileri nelerdir?

Cevap

Hücre duvarı üzerine olan etkileri: Virüs enfeksiyonu sonucu meydana gelen lekelerin kenarına yakın hücre duvarlarında kallus birikimi yüzünden anormal kalınlaşma, plasmodesmatayı çevreleyen hücre duvarlarında çıkıntılar ve hücre ölümü gibi bazı değişimler görülür.

62. Soru

Bitki virüsleri hangi yollarla taşınır?

Cevap

Bitki virüsleri bir bitkiden diğerine değişik şekillerde taşınırlar. Taşınma şekli vejetatif üretim materyalleri, özsu ile mekanik olarak, tohumla, polenle, küskütle ve belirli böcek, akar, nematod ve funguslarla olmaktadır.

63. Soru

Bitki virüslerinin tohumla taşınma mekanizması nedir?

Cevap

Virüsler tohumun kabuğunda, endosperminde veya embriyosunda taşınmaktadır. Yüzden fazla virüs düşük ya da yüksek oranda tohumla taşınmaktadır. Kural olarak virüsle enfekteli bitki tohumlarının % 1-30 kadarı virüsle bulaşıktır. Bununla birlikte bazı durumlarda virüsle enfekteli bitki tohumlarının yarısı, çoğu veya hepsi virüsle bulaşık olabilmektedir. Virüslerin tohumla taşınma oranı virüse, onun strainine, konukçu bitkinin tür ve çeşidine, bitkinin gelişme dönemine ve tohumun yaşına göre değişmektedir. Tohumla taşınan virüslerin çoğunda, virüsler tohuma tohum taslağından girerler, fakat bazı virüsler enfekteli polenlerin sağlıklı bitkileri döllemesi sonucunda bulaşabilmektedir. Fasulye adi mozaik virüsü (bean common mosaic virus, BCMV) ve marul mozaik virüsü (lettuce mosaic virus, LMV) tohumla taşınan virüslerdendir.

64. Soru

Tarım alanlarında en yaygın bitki virüsü taşınma yöntemi nedir?

Cevap

Şüphesiz tarım alanlarında en yaygın ve ekonomik olarak da en önemli virüs taşınma yolu böceklerle taşınmadır.

65. Soru

Nematodlarla bitki virüsü nasıl taşınmaktadır?

Cevap

Yaklaşık 20 kadar bitki virüsü bitki kökleriyle ektoprazit (dış parazit) olarak beslenen birkaç nematod cinsiyle nakledilmektedir. Nematodlar virüsleri semipersistent olarak taşımaktadır. Virüs partikülleri hem larva hem de ergin nematod bireyleri tarafından taşınabilmektedir. Longidorus spp., Paralongidorus sp., Xiphinema spp, Parachidorus spp. ve Trichodorus spp. cinslerine dahil türler virüs vektörü nematodlardır.

66. Soru

Viroid nedir?

Cevap

Viroidler bitkilerde zararlı, bilinen en küçük boyutta obligat patojenlerdir. Bunlar tek parça, çıplak, halka şeklinde bir RNA’dan ibarettir ve etrafında koruyucu bir protein kılıf bulunmamaktadır. Bitkilerde hastalık yapan 30’dan fazla viroid bulunmaktadır.

67. Soru

Eradikasyon nedir?

Cevap

Eradikasyon: Bir bölgeye yeni girmiş ve ekonomik olarak önemli bazı virüs ve viroid hastalıklarının yayılmasını önlemek için o sahadaki virüsün konukçusu olan tüm bitkilerin yok edilmeleri (eradikasyon) gerekebilir.

68. Soru

Virüs ve viroidlerden ari bitki üretiminde hangi yöntemler kullanılır?

Cevap

Virüs ve viroidlerden ari bitki üretiminde değişik yöntemler bulunmaktadır.

  • Virüs tanı yöntemleriyle virüsten ari olduğu belirlenen, doğadan alınan materyalin kullanılması.
  • Sıcaklıkla tedavi (termoterapi): Burada hastalıklı materyal belirli sıcaklıklarda (sıcak suda veya sıcak havada), belirli süreler tutularak üretim materyali virüslerden temizlenebilmektedir. Bu amaçla üretim materyalleri genellikle 35-40 °C’lerde tutulmaktadır.
  • Soğukla tedavi: Etmenlerce enfekteli sürgün uçlarının -196 °C’lık sıvı azot içerisinde kısa bir süre tutulmasıyla virüs ve viroidler dokudan temizlenebilmektedir.
  • Elektrikle tedavi (elektroterapi): Bitki materyalleri belirli derecelerde ve sürelerde elektrik akımına maruz bırakılarak bu patojenlerden arındırılabilmektedir.
  • Meristem kültürü: Meristem uçlarından (0.1-0.5 mm) alınan doku parçaları kullanılarak steril besi yeri koşullarında bu patojenlerden ari bitki elde edilebilmektedir.
  • Doku kültürü: Doku kültürü ile de virüs ve viroidsiz bitki elde edilebilmektedir. Bu yöntem sıcaklıkla tedavi yöntemiyle birlikte de kullanılabilmektedir. Burada önce doku kültürüyle bitki elde edilmekte, sonra bitki sıcaklık muamelesine tabi tutulmaktadır.
  • ‹laçla tedavi (kemoterapi): Bitki materyallerini bazı kimyasallarla virüs ve viroidlerden arındırma genellikle başarısız olmaktadır. Bununla birlikte kimyasalların sıcaklıkla tedavi veya meristem kültürüyle birlikte kullanılması başarı oranını artırmaktadır.
69. Soru

Domates sarı yaprak kıvırcıklığı virüsünün belirtileri nelerdir?

Cevap

Domateste enfeksiyondan 2-3 hafta sonra belirtiler görülmeye başlanır. Erken dönemde virüsle enfekte olan domates bitkileri bariz bir şekilde bodur kalırlar. Sonraki dönemlerdeki enfeksiyonlarda sürgünlerde gelişme geriliği ve şekil bozukluğu meydana gelir. Yaprak kenarları sararır ve yapraklar karakteristik olarak yukarı doğru kıvrılarak fincan/kaşık şeklini alır, küçülür ve kalınlaşır. Herhangi bir çiçek belirtisine rastlanmasa da hastalık nedeniyle çiçek dökümleri yaygındır. Meyvedeki belirtiler, bitkinin enfekte olduğu döneme göre değişmektedir. Erken enfeksiyonlarda bitki gelişiminde gerileme olmakta ve pazar değeri olmayan meyveler oluşmaktadır. Geç dönemde enfeksiyon olduğu takdirde meyve oluşumları engellenmekte ancak daha önce oluşmuş meyvelerde olumsuz etki görülmemektedir.

70. Soru

Şarka virüsünün etkileri nelerdir?

Cevap

Şarka virüsü Potyvirus cinsinden, afitlerle non-persistent olarak taşınan bir virüstür. Tüm sert çekirdeklilerde özellikle de kayısı, erik ve şeftalilerde ciddi zararlara sebep olmaktadır. Sert çekirdeklilerde yaprak, meyve, meyve çekirdeği ve çiçeklerde belirti oluşturmaktadır. Virüs, kayısı ve erik bitkilerinin yapraklarında sarı veya açık yeşil halkalı lekeler ve bantlar, damar bantlaşması ile yapraklarda kıvrılmalara, şeftali yapraklarında kıvırcıklaşmalara ve yan damar aralarında altın sarısı renginde renk değişikliklerine, vişne ve kirazlarda ise klorotik çizgi ve beneklenmelere sebep olmaktadır.

71. Soru

Asma yelpaze yaprak virüsü belirtileri nelerdir?

Cevap

Asma yelpaze yaprak virüsü (kısa boğum virüsü) Nepovirus cinsinden bir virüs olup nematodlar (Xiphinema index ve X. italiae) ile taşınmaktadır. Enfekteli bitki yapraklarının simetrisinin bozulması, yaprakların kırışması, diş sayısının artması hastalığa fanleaf (yelpaze yapraklılık) adının verilmesine sebep olmuştur. Sürgünler anormal dallanmış veya çift boğumlu, kısa boğum aralıklı, yassılaşmış ve zikzak gelişimlidir. Az sayıda salkım oluşur, salkımlar küçülmüştür ve daneler irili ufaklıdır. Ayrıca zayıf meyve tutumu söz konusudur. Belirtiler ilkbahar başlarından itibaren tüm vejetasyon boyunca görülür, ancak yazın biraz maskelenme görülebilir. Etmenin bazı strainleri sarı mozaiğe yol açabilir. Bu belirtiler yapraklarda az sayıda dağınık sarı lekeler, halkalar, çizgileşmeler, beneklenme veya tamamen sararma şeklindedir. GŞV bazen damar bantlaşması da yapar. Belirtiler olgun yapraklarda ana damar ve damarlar arasına da gidebilen krom sarısı veya yeşilimsi leke şeklindedir.

İlgili Makaleler

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.