Osmanlı Türkçesi Metinleri 1 Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Farsça yapılarda “türetilen kelimeler”e örnek veriniz?

Rû-gerdân Ön eklerden “rû” kullanılmış.

“E?azzallâh”ın anlamı nedir?

Allah aziz etsin.

Arapça yapılarda “Mezîdünfih İsm-i Mef‘ûl” örnek veriniz?

Müsellem Tef‘îl bâbı ism-i mef‘ûl.

Arapça yapılarda “Tamlamalar”a örnek veriniz?

İbnü’s-sultân Şemsî tamlama.

Farsça yapılarda “tamlamalar”a örnek veriniz?

Bahr-i sefîd İzâfet kesresi.

Osmanlı arşiv belgelerinde geçen “Kerâmetlü” kelimesinin anlamı nedir?

Kerâmetlü.

Arapça yapılarda “Sülâsî mücerred masdarlar ve vezinleri”ne örnek veriniz?

Hıyânet fi‘âlet.

Farsça yapılarda “Atıf vav’ıyla yapılmış birleşik isim”e örnek veriniz?

Feth u teshîr.

Arapça yapılarda “Mezîdünfih İsm-i Fâ‘il”e örnek veriniz?

Mü’ellif Tef‘îl bâbı ism-i fâ‘il.

“…Velâkin müşârun-ileyhin tasmîm-gerdesi olan husûsâtın tahsîline lâ-yenkatı‘ ve bilâfütûr sa‘y itmek hem kendü mu‘tâdı ve hem dahi kuvvet-i meksûbesi ilelinden bulunduğu misüllü…” 

Yukarıdaki cümlede yer alan sözcüklerden hangsi “Bir şeyi önceden kararlaştırmak” anlamındadır?

Tasmîm-gerde

“Elhamdü lillâhi Rabbi’l‘âlemîn ve’s-salâtü ve’sselâmü alâ Rasûlinâ Muhammedin ve âlihî ve sahbihî ecma‘în. Emmâ ba‘dü ma‘lûm ola ki târîh-i hicreti’nnebeviyye aleyhi ekmeli’t-tahiyyenin bin yüz yirmi iki senesinde ve târîh-i mîlâd-ı İsâ ‘aleyhi’s-selâmın bin yedi yüz on birinci sâlinde Moskov Kralı’nın bin yüz on senesi sulhu târîhinden târîh-i mezbûra değin evzâ?-ı nâ-hem-vâr ve dimâğı fesâd ve ahd-i mîsâkı ke-beytü’l-ankebût süst-i bünyâd ve nakz-ı ahdine bâ’is ve bâdî ve Boğdan ve Eflâk ve sevâhil-i Tuna ve Belgrad ve Bosna ve Bahr-i Siyâh ve Bahr-i Sefîd ve bütün cezâyiri ve bi’l-cümle Rum İli ve Anadolu’da sâkinîn bi’l-cümle Rum keferesi yek-dil /7.1.2/ ve bunların râhibleri hâlâ Moskov Çarı sâhib-i hurûcdur ve İslambol’a mâlik olacak bu kraldır Türk tâ’ifesinin vakti tamâm olmuşdur.” Metni günümüz diline çeviriniz?

Alemlerin Rabbine hamd olsun ve onun Resulüne, ailesine, yakınlarına ve cümlesine salat ve selam olsun. Bundan sonra biline ki, hicri tarihin bin yüz yirmi iki yılında ve miladi tarihin bin yedi yüz on birinci yılında Moskova kralının bin yüz on senesinde yapılan anlaşma tarihinden adı geçen tarihe kadar uygunsuz ve fesat kaynağı olan tavırları vardır. Anlaşma şartlarını bozan hallerine sebep olan ise Boğdan, Eflak ve Tuna, Belgrad, Bosna, Karadeniz, Akdeniz sahilleri ve bütün adalar ve Rumeli ve Anadolu’da oturan, gönül birliği etmiş Rum kafirleri ve onların rahipleridir. Bu rahipler, Moskova Çarı ayaklanmıştır ve İstanbul’a sahip olacak olan da bu kraldır, Türklerin artık zamanı dolmuştur”

Arapça yapılarda “Mezîdünfih İsm-i Mef‘ûl”e örnek veriniz?

Mahzar İf‘âl bâbı.

Arapça yapılarda “Sülâsî mücerred masdar ism-i mef‘ûller”e örnek veriniz?

Meşhûr Mef‘ûl vezninde.

“At kuyruğu bağlanmış, ucuna da altın yaldızlı top geçirilmiş mızrakcinsinden alamet, nişan. Hükümdarlık, vezirlik, beylerbeyliği, sancakbeyliği ve askeri vazife ve memuriyet işareti idi.” Metinde tanımı yapılan terin nedir?

Tuğ-ı hümayun.

“Taht-gâh” hangi anlama gelmektedir?

Başkent.

Arapça yapılarda “ism-i tafdile örnek veriniz?

Ekser Ef ‘al.

Arapça yapılarda “Cem‘-i mü’ennes”e örnek veriniz?

Meşrûbât (-ât eki ile).

Arapça yapılarda “Sülâsî mezîdünfîh masdarlar”a örek veriniz?

İhsân İf‘âl bâbı.

“…Kırım cezîresini ve Bucak ülkasını ve diğer nice kaza ve eyâlâtı kendü kabza-i tasarrufuna dâhil itmiş olup…”

Yukarıdaki cümlede koyu yazılmış sözcük Arapça cem‘ türlerinden hangisine örnektir?

Cem‘-i mü’ennes

“Taraflar, yönler” anlamlarına gelen kelime nedir?

Eknâf

Arapça yapılarda “Sülâsî mücerred masdar ism-i fâilleri”ne örne veriniz?

Âzim Fâ‘il vezninde.

Arapça yapılarda “Sülâsî mezîdünfîh masdarlar”a örnek veriniz?

İmrâr İf‘âl bâbı.

“Hurûc” sözcüğü hangi vezinle yazılır?

Fu‘ûl

“İlmiye sınıfının amiri ve en yüksek dereceye sahip müderris. Osmanlıların ilk dönemlerinde en yüksek ilmiye payesi kazaskerlik idi.” Metinde açıklaması yapılan terin nedir?

Şeyhulislam.

“Hükümdar” anlamına gelen bir kelime söyeleyiniz?

Şehriyâr.

“Vüzerâ-i ızâm” tamlaması Farsça İzâfet türlerinden hangisinin örneğidir?

İzâfet hemzesi

Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi No: 1627’de kayıtlı eserin adı nedir?

Keyfiyet-i Rûsiyye

“Ma‘lûm ola ki Rusya İmparatoru Deli Petro, İsveç Kralı On İkinci Karl üzerine Poltava nâm mahalde gâlib olduğu târîhden on bir sene sonra Nehr-i Etel ile Nehr-i Tin mâbeyninde ol târîhde vâki‘ olan Rusya Devleti’nin serhaddini kendüsüne tâbi‘ olmayan tavâ‘if-i cenûbiyyenin ta‘addiyât ve nehb ü gâretlerinden muhâfaza zımnında serhadd-i mezkûrun tûlunca bir sıra palanga ve kal‘a tertîb ve binâ etmiş olup…” Metni bugünkü dile çeviriniz?

Bilinmeli ki Rusya İmparatoru Deli Petro, İsveç Kralı On İkinci Karl’a karşı Poltava isimli yerde galip olduğu tarihten on bir sene sonra Etel Nehri ile Tin Nehri arasında o tarihlerdeki Rusya Devleti’nin sınırlarını, kendisine tabi olmayan güney kavimlerinin düşmanlık ve yağmalarından koruma maksadıyla adı geçen sınır boyunca bir sıra palanga ve kaleler yapmıştı.

Arapça yapılarda “tesniye”ye bir örnek veriniz?

Sadreyn.

“Ma‘lûm ola ki Rusya İmparatoru Deli Petro, İsveç Kralı……………………üzerine Poltava nâm mahalde gâlib olduğu târîhden on bir sene sonra…“

Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere anlam bütünlüğünü sağlamak için yazılabilecek en uygun kelime aşağıdakilerden hangisidir?

On İkinci Karl

Arapça yapılarda “Sülâsî mücerred masdar ism-i fâilleri”ne örnek veriniz?

Gâlib Fâ‘il vezninde.

Arapça yapılarda “tamlamalara” örnek veriniz?

Şeyhu’l-islâm Kamerî tamlama.

Osmanlı Devleti “Leh” derken hangi ülkeyi kastetmiştir?

Polonya

Arapça yapılarda “mimli masdarlar”a örnek veriniz?

Mes’ele (Mef‘ale vezni).

Arapça yapılarda “Cem‘-i mükesser”e örne veriniz?

Tevârîh Fa‘âlîl vezni ile.

Arapça yapılarda “Cem‘-i mükesser”e örnek veriniz?

Ensâr Ef‘âl vezni ile.

Keyfiyet-i Rûsiyye adlı eser Osmanlı Türkçesiyle yazılmış, hangi yazı türüyle kaleme alınmıştır?

Nesih yazı türüyle kaleme alınmıştır.

“Kapıcılar kethüdası”nın açıklaması nedir?

Topkapı Sarayı’nda bulunan her çeşit kapıcının en büyük amiri. Kethuda-yı bevvâbîn de denirdi. Divan-ı hümayunda bulunarak hizmet eder ve padişahla sadrazam arasındaki sözlü veya yazılı haberleşmeyi kapı ağası ile birlikte sağlardı.

“Edille” kelimesinin anlamı nedir?

Deliller demektir.

“Pây-i taht” tamlaması ile aynı anlama gelen söcük hangisidir?

Taht-gâh

” …kral tarafından dahî kâğıdlar irsâl eylemişler ki sene-i merkûmda vâki‘ ‘Ağustos
ayının on ikinci günü cümleniz hurûc idüb şehirleri ve kasabaları ve bi’l-cümle kurâsıyla
zabt u rabt ve Türk tâ’ifesin esîr-bend ve zencîr idesiz ki ben varup hâzır bulayım deyu
tenbîh ü te’kîd itdüğünden…” 

Yukarıdaki metnin günümüz Türkçesindeki karşılığı nedir?

“…Kral da onlara yazılar gönderip bahsi geçen yılın Ağustos ayının on ikinci gününde ayaklanıp şehirleri ve kasabaları köyleriyle beraber zapt edip Türkleri esir edip zincire vurasınız ki ben geldiğimde hazır bulayım diye tembihledi…” şeklindedir.

Karye sözcüğünün cem-i mükesser hâli nedir?

Kurâ; köyler anlamındadır.

Mezîdünfih İsm-i Fâ‘il olan “Müte‘allik” sözcüğü hangi vezinle yazılır?

Tefâ‘ul bâbı ism-i fâ‘il

Karşılıklı anlaşma anlamına gelen Arapça söcük nedir?

Musâlaha

“Müşârun-ileyh Deli Petro Rusya Devleti’nin taht-ı kraliyetine 1689 sene-i Mîlâdiyyesinde ik‘âd olundukda Bahr-i Ebyaz’da kâ‘in Arhangel mersâsından başka devlet-i mersûmenin hiçbir denizde limanı yok idi.”

Yukarıdaki metnin günümüz Türkçe’sindeki karşılığı nedir?

“Adı geçen Deli Petro Rusya Devleti’nin krallık tahtına 1689 Miladî senesinde oturtulduğunda Beyazdeniz’de bulunan Arhangel limanından başka Rusya’nın hiçbir denizde limanı yoktu.” şeklindedir.

“…hatt-ı hümâyûn virdiklerinde tedârik-i azîme meşgûl ve sene-i mübârekenin mâh-ı Şevvâli’nin beşinci gün…”

Yukarıdaki cümlede yer alan sözcüklernden hangisi sülâsî mücerred masdarın ism-i mef ‘ûlüdür?

Meşgûl

“…pâdişâhımız Sultân ibnü’s-sultân Gazî Ahmed Hân ibnü’s-sultânü’l-Gazî Mehemmed Han e‘azze’l-lâhü ensâruhû hazretleri vâkıf olmağla gayret-i şehinşâhî zuhûra
gelüb sa‘âdetlü …………..Hânı Devlet Girây Hân hazretlerini da‘vet buyurup…” 

Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere anlam bütünlüğünü sağlamak için yazılabilecek en uygun kelime hangisidir?

Kırım

Genellikle arkası toprak dolma ahşap şarampollarla muhafaza edilen, kaleden küçük, etrafı hendekle çevrilmiş korunaklı istihkam ve mevkilere ne ad verlir?

Palanka

Mersâ sözcüğünün Türkçe karşılığı nedir?

Liman