Açıköğretim Ders Notları

Felsefe Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.

Açıköğretim derslerinden Felsefe Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim için hazırlanan  ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.

Epistemoloji

1. Soru

Kant, aklın ve deneyimin bilimsel bilgide oynadığı rolü hangi cümlelerle ifade etmiştir?

Cevap

“İçeriksiz düşünceler boş, kavramsız sezgiler de kördür. Öyleyse kavramlarımızı duyusal hale getirme, yani sezgide onlara nesne ekleme; sezgilerimizi de anlaşılır kılma, yani onları kavramların altına yerleştirme zorunluluğu vardır” diyerek ifade eder.


2. Soru

Düşüncenin mantıksal açımlaması Hegel’in felsefesinde neye karşılık kullanılır?

Cevap

Diyalektik hareketin düşüncenin mantıksal olarak kendi kendisini açımlamasından oluştuğunu iddia eden Hegel’e göre, filozofun yapması gereken şey, düşüncenin tanımlanan şekilde kendi mantıksal akışını izlemesine izin vermektir.


3. Soru

A posteriori bilgi anlayışı neyi ifade eder?

Cevap

A posteriori bilgi deneyim yoluyla kazanılan bilgi olup “Isıtılan metaller genleşir” benzeri sentetik önermelerle ifade edilir. Bu önerme, bilgimizi artıran, ampirik araştırmanın sonucu olan bir önerme olduğu için, sentetik bir önermedir. Buna göre, metalde “genleşme” özelliğinin olup olmadığını görebilmek amacıyla deney yapmamız gerekir. Onun a posteriori bilginin kapsamına girmesinin nedeni budur.


4. Soru

Ampirist/deneyimci düşünceyi savunan düşünürler kimlerdir?

Cevap

John Locke, George Berkeley, David Hume, John Stuart Mill ve Bertrand Russell.


5. Soru

William James ve John Dewey benzeri düşünürler tarafından geliştirilmiş olan pragmatist doğruluk anlayışının doğruluğa yaklaşımı nasıldır?

Cevap

James ve Dewey, doğruluğun başka bir özelliği, yani doğru inanç ya da önermelerin eylem için iyi bir temel ya da rehber olmaları özelliği üzerinde yoğunlaşır ve bu özelliğin doğruluğun özünü meydana getirdiğini savunur. Burada, doğru inanç ya da önermelerin istenen sonuçlara yol açan, eylemleri teşvik eden kabul ya da inançlar oldukları savunulur. Gerçekten de pragmatizmde, bir inanç ya da önermenin doğruluğu, söz konusu inanç ya da önermenin yararlılığıyla özdeşleştirilir. Pragmatist anlayış burada, şu şekilde akıl yürütür: Sahip olduğumuz inançlar, kanaatler ya da bilgiler, açıktır ki, bütün faaliyetlerimizi etkiler, onlara yön verir. Bilgimizin eylemlerimiz üzerindeki bu etkisi, eylemi başarılı bir eylem haline getiriyor, onu amacına eriştiriyorsa, önerme ya da bilgi doğrudur.


6. Soru

Hegel Tinin Fenomolojisi eserinin girişinde epistemolojiyi nasıl tarif etmektedir?

Cevap

Hegel Tinin Fenomenolojisi adlı eserinin hemen giriş paragraflarında, epistemolojinin konusunu bilincin belirli bir durumdan daha yüksek bilinç durumlarına ilerleyişinin incelenmesi olarak ifade eder.


7. Soru

A priori bilgi neyi ifade eder?

Cevap

A priori bilgi deneyime dayanmayan, deneyimden bağımsız, tecrübe yoluyla kazanılmamış olan bilgidir ve “Tüm babalar erkektir” benzeri analitik önermelerle ifade edilir.


8. Soru

Bilginin üç kurucu öğesi nelerdir?

Cevap

Birincisi, bilginin öznesi olarak bilen zihin, ikincisi bilginin konusu ya da nesnesi olan şeydir. Bu ikinci öğe, algılanan bir nesne ya da canlı olabileceği gibi, bir önerme de olabilir. Bilginin üçüncü bileşeni, bilen özne ile bilinen nesne arasındaki ilişkinin ürünü olan şeydir.


9. Soru

Platon’un Theaetetos adlı diyalogunda öne sürülen “gerekçelendirilmiş doğru inanç” olarak bilgi anlayışı neyi ifade eder?

Cevap

Bilgi, inanç, doğruluk ve gerekçelendirme gibi üç koşula dayanmalıdır.


10. Soru

Epistemolojinin alanını meydana getiren bilginin doğası, kaynağı, imkânı ve sınırları ile ilgili problemler hangi ana başlıklar altında değerlendirilir?

Cevap

İlki bilginin doğası ve türleri başlığı altında toplanan problemlerden meydana gelen bütündür. İkinci başlık altında, bilginin doğruluğuyla, doğruluğun özünün ne olduğuyla ilgili tartışmalar yer alır. Üçüncü kategoride bilginin kaynağıyla, yani bilginin akla mı, deneyime mi, yoksa bu ikisinin dışında başka bir yetiye mi dayandığıyla ilgili tartışma ve problemler yer alır. Dördüncü olarak bilginin imkânıyla, yani bilginin mümkün olup olmadığıyla ilgili tartışmalar gelir. Beşinci kategoride ise bilginin sınırlarıyla ilgili problemler yer alır.


11. Soru

Bilginin kaynağını oluşturan temel tutumlar nelerdir?

Cevap

Bilginin kaynağı, bilgiyi hangi güç veya zihinsel yetilerimize borçlu olduğumuzla ilgili bir tartışma üzerine yükselir. Bu noktada karşımıza dört ana tutum ya da konum çıkar: Akılcılık, deneyimcilik, sentezci yaklaşım ve sezgiciliktir.


12. Soru

Deneyimci/ampirist görüşe göre doğru bilginin kaynağı nedir?

Cevap

Deneyimci görüş veya ampirizm ise bilginin kaynağını açıklarken akla değil de tecrübe veya deneyime başvurur. Bilginin mümkün tek kaynağının deneyim olduğunu, deneyimden bağımsız bir bilginin söz konusu olamayacağını savunan ampirizm, insan zihninin doğuşta üzerine kendi işaretlerini yazdığı boş bir levha (tabula rasa) olduğunu öne sürer.


13. Soru

Descartes’in akılcılığında Tanrı, zihin ve madde gibi kavramlar nasıl açıklanır?

Cevap

Descartes Tanrı, zihin ve madde kavramlarının, deneyim ve deneyimden yapılan soyutlama yoluyla kazanılmayıp doğuştan olduklarını öne sürer. Onun bu kavramların doğuştanlığıyla ilgili argümanları ise temelde iki noktayı vurgular: Bu kavramlar, her şeyden önce saf kavramlardır, yani duyumsal bir malzeme ihtiva etmezler; onlar birer imge veya tasarım olmadıkları gibi, duyu deneyiminin temsilleri veya suretleri de değildirler. Tanrı ve zihin kavramları açısından apaçık olan bu hususun, Descartes, madde kavramı için de geçerli olduğunu söylemiştir.


14. Soru

Bir inanç öznenin bütün bir inanç sistemi ile bağdaşıyorsa ne diye değerlendirilir?

Cevap

Bir inanç öznenin bütün bir inanç sistemi ile bağdaşıyorsa, o inanç gerekçelendirilmiş veya haklılandırılmış bir inanç olarak değerlendirilir.


15. Soru

Bilme tarzı ve bilginin kipi olarak zorunluluk-olumsallık ne anlam taşır?

Cevap

Zorunluluk – olumsallık ayrımı bilginin kipi veya bilmenin tarzıyla ilgili bir ayrımdır. Zorunlu bilgi ya da doğrular, inkâr ya da olumsuzlanmaları bir çelişkiye yol açan doğrulardır. Oysa olumsal doğruların inkâr veya olumsuzlanmalarında böyle bir çelişki söz konusu olmaz.


16. Soru

Platon’da sanı (doxa) neyi ifade etmektedir?

Cevap

Sanı, Platon’da bireysel varlıkları konu alan duyu algısına dayalı biliş tarzı olarak geçer.


17. Soru

Epistemoloji ne anlama gelmektedir?

Cevap

Bilgi anlamına gelen Yunanca episteme ve “söz”, “akıl”, “bilim”, “açıklama”, “teori” anlamlarına gelen logos sözcüklerinin birleşiminden meydana gelen epistemoloji, Türkçeye bilgi teorisi veya bilgi bilimi olarak çevrilir. Epistemoloji, felsefenin teorik dallarından biridir.


18. Soru

Diyalektik Hegel felsefesinde nasıl anlamla değerlendirilir?

Cevap

Diyalektik, Hegel’de hem varlığın gelişme hem de düşüncenin ilerleme yasasıdır. Ona göre, varlığın kendisi gibi, düşünce de karşıtlıklardan geçerek ilerlemekteydi.


19. Soru

Kuşkucu görüşün karşısındaki görüş hangisidir?

Cevap

Kuşkucular, kendilerinden olmayan, kendileri gibi düşünmeyen filozoflara dogmatikler adını verir. Buradan hareketle, kuşkuculuğun karşısında bulunan yaklaşıma, yani bilginin mümkün olduğunu ileri süren görüşe dogmatizm adı verilmiştir.


20. Soru

Bilgi tümellerin bilgisidir diyen Platon ne anlatmak istemektedir?

Cevap

Platon’da bilgi, tıpkı matematikte olduğu gibi, değişmez olanı konu alır. Dahası, bilgi tümellerin, yani türlerin, cinslerin veya genellerin bilgisi olmak durumundadır.


21. Soru

Görecilik ya da rölativizm, bilgiyi nasıl tanımlar?

Cevap

Görecilik ya da rölativizm, algının ve dolayısıyla bilginin kişiden kişiye değiştiğini, bu yüzden genel geçer bilgi ve doğruların olamayacağını söyleyen görüştür.


22. Soru

Epistemolojinin diğer felsefe disiplinleri ile ilişkisi var mıdır?

Cevap

Bütün felsefe disiplinleri konuları ve konularının genel çerçevesi içinde yer alan problemlere yaklaşımları bakımından ne kadar farklılık gösterirlerse göstersinler, ortak bir yön ya da noktada buluşurlar. Bu ortak nokta ise bu disiplinlerin tek tek her biri tarafından sergilenen bir talep ya da iddia olarak, konu edinilen alanda hakikate erişme, söz gelimi varlığın nihai unsur veya bileşenleriyle, insan için iyi hayatın anlamı ya da özüyle ilgili olarak doğru ve sağlam bilgilere ulaşma arzusu ve hatta iddiasıdır. Hakikate ulaşma arzusu ve iddiasının gündeme geldiği yerde, epistemoloji ile ilişkilerinin olmaması düşünülemez.


23. Soru

Platon Sofistlerin hangi tür bilgi anlayışına karşı çıkarken, nasıl bir bilgiyi esas olarak almaktadır?

Cevap

Sofistlerin kuşkuculuk ve göreceliğine karşı çıkarken kesin bilginin mümkün olduğunu öne süren ve bu iddiasını kanıtlamak, yani kesin bilginin mümkün olduğunu gösterebilmek için, ezeli-ebedi ve değişmez tümeller olarak ideaların varoluşunu varsayan Platon, sadece değişmez olanın, dolayısıyla tümellerin bilinebileceğini kabul etmişti.


24. Soru

Hakikat ile realite, doğruluk ile gerçeklik arasındaki ilişkiyi değerlendiriniz?

Cevap

Gerçeklik zihinden bağımsız olarak ve gerçekten var olan varlığı ifade eder, oysa doğruluk, kabaca gerçekten var olanı olduğu şekliyle ifade eden önerme ya da bilginin bir özelliği olmak durumundadır.


25. Soru

“Kar beyazdır” gibi bir önermede kavramların doğruluğu deyince ne anlaşılmaktadır?

Cevap

Önerme, bilen insan zihninin, kar adı verilen nesneye yönelmesinin ve onu gözlemleyerek kara beyazlık özelliğini yüklemesinin sonucunda ortaya çıkan bir önermedir. Burada doğruluk, kar kavramının da beyazlık kavramının da bir özelliği olamaz. Doğruluk, yalnızca söz konusu önermenin bir özelliğidir. “Kar beyazdır” önermesinde kar ile beyazlık gerçekte birbirinden ayrılmaz veya birleşik olduğu için doğrudur.


26. Soru

Mütekabiliyetçi doğruluk görüşü ile ne ifade edilmektedir?

Cevap

İlk kez Platon tarafından Sofist adlı diyalogda ortaya konan ve hakikatin zihin ile şeylerin uyuşmasından, düşüncenin şeylere uygunluğundan meydana geldiğini ifade eden görüşüdür.


27. Soru

Epistemoloji bilgiyi nasıl ele almaktadır?

Cevap

Epistemoloji de bilgi kavramını genel olarak ele alır, bilgiyi bilgi olmak bakımından sorgular. O, bilginin insan zihninde nasıl oluştuğunu araştırmaz. Bu, bilim adamlarının ve bilimlerin konusudur. Bilgi kavramının kendisinin incelenmesi ve aydınlatılması, bilginin kazanılması süreçlerinden farklı ve felsefi nitelikte olan bir irdelemeyi gerektirir.


28. Soru

Epistemolojiyi ilk ele alan düşünürler kimlerdir?

Cevap

Epistemolojiyle enine boyuna meşgul olan ilk filozof, ünlü Yunan düşünürü Platon olmuştur. Ondan sonra da antik Yunan’da başta Aristoteles ve Pyrrhon benzeri Yunan kuşkucularıyla, Orta Çağ’da Aziz Augustinus (354-430), Aquinalı Thomas ile İbn Sina (980- 1037) ve Farabi gibi filozoflar bilgi konusunu enine boyuna ele almışlardır.


29. Soru

Modern felsefede epistemoloji ile yoğun uğraşan filozoflar kimlerdir?

Cevap

Descartes, Leibniz, John Locke (1632-1704), Hume, Kant ve Russell gelecek şekilde, pek çok filozof bilgi konusuna eğilmiş ve yoğunlaşmışlardır.


30. Soru

Temsil epistemolojisi neyi ifade etmektedir?

Cevap

Temsil epistemolojisi, öznenin zihinsel yapısının nesneyi temsil edebilme ve dış dünyaya ayna tutabilme gücünü merkeze alan yeni ya da modern epistemoloji anlayışını ifade eder.


31. Soru

Temsil epistemolojisinde bilen özne ile bilinenler arsına neler girmektedir?

Cevap

Temsil epistemolojisinde, bilen öznenin zihni ile bilinen şey arasına ideler veya nesnenin zihindeki temsilleri girer.


32. Soru

Doğruluğu inançlar arasındaki tutarlılık ilişkisiyle özdeşleştiren bağdaşımcı doğruluk görüşü anlam olarak nasıl açıklanır?

Cevap

Bir inancın bütün, tutarlı ve uyumlu inançlar kümesinin bir parçası olduğu zaman doğrulandığı düşüncesine dayanır. Bağdaşımcı görüşe göre doğruluk, inançların, düşüncelerin, bilgilerin kendi aralarında birbirleriyle uyuşmalarından başka bir şey değildir.


33. Soru

Mutabakatçı doğruluk anlayışının bağdaşımcı doğruluk anlayışından farkı nedir?

Cevap

Mutabakatçı doğruluk anlayışının bağdaşımcı doğruluk anlayışından, diğerinin doğruluğu bir inancın kişinin aynı konuda sahip olduğu diğer inançlarla veya inanç sistemleriyle bağdaşmasında aradığı yerde, inanç ya da önermenin başka insanların inançlarıyla bağdaşmasında aramak bakımından farklılık gösterdiği söylenebilir.


34. Soru

Hegel’in bilgi anlayışının çıkış noktası olan bilginin tarihsel boyutu ne anlama gelmektedir?

Cevap

Hegel’in bilgi anlayışının çıkış noktası bilginin tarihsel boyutudur; bu yüzden onun ana problemi, “kısmi ve sınırlı bir tarihsel perspektiften mutlak bilgiye olan geçişin nasıl gerçekleştirilebileceği” problemi olmuştur.


35. Soru

John Locke felsefesinde, ampirik yöntem olarak neyi benimsemiştir?

Cevap

John Locke felsefesinde model olarak fizikçinin ampirik analizini, tümevarımsal akıl yürütme tarzını aldı. Gerçek bilginin ölçütü olarak da teori ya da fikirlerin gözlemlenebilir verilerle uyuşması ölçütünü benimsedi. John Locke ve benzeri deneyimcilerin programı sadece felsefeye, felsefi düşünüşe ampirik bilgiye özgü yöntem ve ölçütleri uygulamakla kalmayıp deneyime dayalı bilginin insan varlıkları için mümkün olan yegâne bilgi türü olduğunu da göstermekten oluşur.


36. Soru

Aristoteles felsefesinde bilginin nedenlerini oluşturanlar nelerdir?

Cevap

Aristoteles’e göre, başka hiçbir olgunun değil, yalnızca söz konusu olgunun nedeni olarak onun kendisine bağlı olduğu nedeni bildiğimiz zaman bilimsel bilgiye sahip oluruz. Bu bilgi ise tasımsal, yani tümdengelimsel bir yapıda olan bir kanıtlamanın sonucuyla ortaya konan bir bilgidir.


37. Soru

A priori ve a posteriori bilgiyi nasıl ayrımlarız?

Cevap

A priori – a posteriori ayrımı yargı ya da bilginin deneyimle olan ilişkisi üzerinden yapılan bir ayrımdır. Buna göre a priori “deneyimden önce ya da bağımsız olma”yı, oysa a posteriori deneyimden sonra geleni ifade eder.


38. Soru

Sofistler kimlerdir, önemli sofist düşünürler ve felsefelerinde ki bilgi anlayışları nelerdir?

Cevap

Sofistler, milattan önce beşinci yüzyılda yaşamış gezgin felsefe öğretmenleriydi. Aralarında Protagoras, Gorgias, Hippias gibi filozofların bulunduğu Sofistler, çoğu zaman kuşkuculuk ve görecilikleriyle tanınmışlardı.


39. Soru

Kuşkucu görüş bilgiye ulaşılıp, ulaşılamayacağı konusunda ne demektedir?

Cevap

Kuşkuculuk bilginin imkânsız olduğunu, hiçbir şeyin bilinemeyeceğini, insan zihninin kesin hiçbir doğruya ulaşamayacağını öne süren görüştür.


40. Soru

Bilginin kaynaklarından biri olan akılcılık temel olarak nasıl ifade edilir?

Cevap

Akılcılık, bilginin yegâne kaynağı ve sınama ölçütünün akıl olduğunu, onun malzemesinin temel ya da ilkel birtakım kavramlardan tümdengelimsel olarak türetildiğini öne süren görüş ya da tutumu ifade eder. Epistemolojik bir görüş olarak akılcılık, gerçekte oldukça eski bir görüş olup onun kökleri antik Yunan düşünürleri Parmenides ve Platon’a kadar geri gider.


41. Soru

Kant’ın Kopernik Devrimi olarak adlandırılan ve Kant tarafından tanımlanan düşüncenin esin noktası nedir?

Cevap

Kant gerçekleştirdiği epistemolojik devrime “Kant’ın Kopernik Devrimi” adını vermiştir. Ünlü astronom Kopernik, alanda biriken problemlerin “sistemin merkezinde dünyanın olduğu” hipoteziyle çözülemediğini görünce bir hipotez değişikliği yapmaya karar vermiş ve sistemin merkezine güneşi geçirince bütün problemlerin çözüldüğünü görmüştür. Epistemolojide benzer bir hipotez değişikliğine giden Kant, burada Kopernik’ten esinlendiğini ifade eder.


42. Soru

Russell doğruların bilgisini şeylerin veya nesnelerin bilgisinden nasıl ayırır?

Cevap

Russell Felsefe Meseleleri adlı eserinde, doğruların bilgisini şeylerin veya nesnelerin bilgisinden ayırırken bunlardan birincisine (a) betimleme yoluyla bilgi, ikincisine ise (b) tanışıklık yoluyla bilgi adını vermiştir.


43. Soru

Kant’ın transendental epistemolojik idealizm düşüncesinin temelini ne oluşturmaktadır?

Cevap

Kant da bilginin sınırlı olduğunu, bilen öznenin bildiği şeyin nesnenin veya varlığın bizatihi kendisi olmayıp sadece algısal deneyiminin konusu olan şey, yani fenomen olduğunu öne sürer.


44. Soru

Epistemolojik realizm deyince ne anlaşılmaktadır?

Cevap

Epistemolojik realizm, bilen özneden değil de varlıktan yola çıkarken insandan bağımsız bir dış gerçekliğin bulunduğunu teslim eder. O, ikinci olarak da aklın dış gerçekliğin aynası olduğunu ve kendi dışındaki varlığı, gerçekte olduğu şekliyle bilebileceğini savunur.


45. Soru

Berkeley’in var olmayı algılanmış olmaya indirgeyen görüşünün içeriği nedir?

Cevap

Nesneyi bilen özneye tabi kılan, insanın bilgide kendi öznel izlenimlerini, zihinsel temsil veya zihin içeriklerini aşamayacağını söyleyen Berkeley, buradan hareketle “var olmanın algılanmış olduğunu” ileri sürmüştür.


46. Soru

Kant’ta numenler ne ifade eder?

Cevap

Kant’a göre, insan zihinsel yapısına uygun düşmeyen şeyleri, algılayamadığı ve bu yüzden kendisinden bağımsız olan, kendinde şeyler olarak numenleri bilemez.


47. Soru

Platon ve Aristoteles’in bilgiye yaklaşımında ki farklar nelerdir?

Cevap

Yirmi yıl süreyle öğrencisi olduğu Platon’un radikal akılcılığına karşı çıkan Aristoteles, doğallıkla bilginin deneyimle başladığını öne sürer, bilgide tümevarımsal akıl yürütmeye pozitif bir değer biçer. Dahası onda, gerçek bilgi anlamında episteme ya da bilimsel bilgi nedenlerin bilgisidir.


48. Soru

Saphenia olarak bilgi Platon’da ne anlam ifade etmektedir?

Cevap

Platon’da bilgi, olabilecek en yüksek zihinsel açıklığı (saphenia) ifade eder.


49. Soru

Deneyimci düşünürlerin bilgiye ulaşmada ki yöntemleri nelerdir?

Cevap

Deneyimci görüşü benimsemiş düşünürler, elbette bilgi modeli olarak doğa bilimlerini, araştırma yöntemi olarak da tümevarımsal akıl yürütme yöntemini benimsediler.


50. Soru

Descartes kuşkuculuğu ne türden bir kuşkuculuktur, değerlendiriniz?

Cevap

Descartes, genel bir kuşkuculuğun savunuculuğundan ziyade, kısmi bir kuşkuculuğun savunuculuğunu yapmıştır. Kuşkuyu kesin bilgiye erişmek için bir araç olarak kullanan Descartes’ın kuşkuculuğu metodolojik kuşkuculuk olarak bilinir.


51. Soru

Henri Bergson’un sezgici anlayışına göre, sezgisel bilgi bize neyi verir?

Cevap

Sezgi, akıl ya da zekânın asla yapamayacağı bir şeyi başarır: O, insanı faydacı görüşlerden bağımsız olarak dünyanın içerisine taşır. Sezgi bize duyusal olmayan gerçeklikle dolaysız, yani soyutlamalardan bağımsız bir temas imkânı sağlar.


52. Soru

Ünlü Sofist Protogras’ın görece felsefesini oluşturan temel söylemi nedir?

Cevap

Her sorunun birbirine karşıt iki yanı olduğunu öne süren Sofist Protagoras, ünlü ölçü-insan kuramında “insanın her şeyin ölçüsü olduğunu” söylemektedir.


53. Soru

Russell’da geçen tanışıklık ve betimleme yoluyla bilginin konuları nelerdir?

Cevap

Tanışıklık yoluyla bilginin konusu nesne, olay ve olgu gibi, ne doğru ne de yanlış olan şeylerdir. Oysa betimleme yoluyla bilginin konusu, inanç ya da önerme benzeri bir doğruluk değeri taşıyıcısı olan zihinsel temsillerdir.


54. Soru

Tarihsel bilgi Russell’ın ayrımıyla, tanışıklık yoluyla bilgi ile bilinebilir mi?

Cevap

Tarihsel kişi ve olayların bilgisini tanışıklık yoluyla elde etmemiz mümkün değildir. Tarihi, insanoğlunun yüzlerce yıldan beri oluşturmuş olduğu bilgi birikimi kapsamı içinde yer alan doğruları, önermeler üzerinden, yani betimleme yoluyla biliriz.


55. Soru

Epistemoloji neden felsefenin temel en temel prensibidir?

Cevap

Epistemoloji, felsefenin en temel disiplinidir. Bunun en önemli nedeni, onun diğer bütün disiplinlerin bilgi iddialarını sorgulayıp ilke ve kavrayışlarını temellendirmesidir.


56. Soru

Epistemoloji bilginin insan zihninde nasıl oluştuğunu araştırır mı?

Cevap

Hayır. Epistemoloji, bilginin insan zihninde nasıl oluştuğunu araştırmaz. Bu, bilim adamlarının ve bilimlerin konusudur. 


57. Soru

Epistemoloji ile ilgilenen ilk filozof kimdir?

Cevap

Platon


58. Soru

Bilgiyi oluşturan üç temel öğe nedir?

Cevap

Bilgiyi oluşturan bu üç temel öğeden birincisi, bilginin öznesi olarak bilen zihin, ikincisi bilginin konusu ya da nesnesi olan şeydir. Bu ikinci öğe, algılanan bir nesne ya da canlı olabileceği gibi, bir önerme de olabilir. Bilginin üçüncü bileşeni, bilen özne ile bilinen nesne arasındaki ilişkinin ürünü olan şeydir.


59. Soru

Platon, Menon adlı diyalogunda hangi kavramları karşılaştırır?

Cevap

Platon Menon adlı diyalogunda, sanı (doxa) ile bilgi (episteme) arasındaki farkı açıklamaktadır.


60. Soru

Bilginin kurucu öğesi öznenin bir önermeye beslediği inancın haklılandırılması kaç şekilde gerçekleşir? Bunlar nelerdir?

Cevap

Öznenin bir önermeye beslediği inancın haklılandırılması iki şekilde olur. Bu süreçte sadece bilen öznenin doğrudan idrak ettiği içsel faktörlerin etkili olduğunu ileri süren yaklaşıma içselcilik, buna mukabil gerekçelendirme sürecinde önermenin kendisiyle ilgili, özneye dışsal faktörlerin belirleyici olduğunu savunan yaklaşıma dışsalcılık adı verilmektedir.


61. Soru

Temel inançlar hangi inançlardır?

Cevap

Temel inançlar, başka inançların kendilerinden türetildiği, apaçık, kesin olarak doğru inançlardır.


62. Soru

Hegel ve Marx diyalektiğe yaklaşımı nasıldır?

Cevap

Diyalektik, Hegel’de hem varlığın gelişme hem de düşüncenin ilerleme yasasıdır. Ona göre, varlığın kendisi gibi, düşünce de karşıtlıklardan geçerek ilerlemekteydi. Aynı diyalektik mantık sonradan, bir genç Hegelci olan Marx tarafından benimsenecektir. Fakat o, kendi deyimiyle diyalektiği baş aşağı durmaktan kurtarıp ayakları üzerine oturtacaktır; yani, Hegel’in idealist olan diyalektiğini materyalist bir diyalektik haline getirecektir.


63. Soru

Tinin Fenomenolojisi adlı eserinin hemen giriş paragraflarında, epistemolojinin konusunu bilincin belirli bir durumdan daha yüksek bilinç durumlarına ilerleyişinin incelenmesi olarak ifade eden Alman filozofu kimdir?

Cevap

Hegel


64. Soru

Algının ve dolayısıyla bilginin kişiden kişiye değiştiğini, bu yüzden genel geçer bilgi ve doğruların olamayacağını söyleyen görüşe ne ad verilir?

Cevap

Görecelik ya da Rölativizm


65. Soru

Gerçeklik ve doğruluk eş anlamlı kavramlar mıdır?

Cevap

Hayır. Doğruluk ile gerçeklik birbiriyle sıklıkla karıştırılır. Gerçeklik, zihinden bağımsız olarak ve gerçekten var olan varlığı ifade eder. Doğruluk ise kabaca gerçekten var olanı olduğu şekliyle ifade eden önerme ya da bilginin bir özelliğidir.


66. Soru

Epistemolojide hakikat veya doğruluğun özüyle ilgili olarak ilk kez Sofist adlı diyalogda ortaya koyan ve hakikatin zihin ile şeylerin uyuşmasından, düşüncenin şeylere uygunluğundan meydana geldiğini ifade eden filozof kimdir?

Cevap

Platon


67. Soru

Descartes’ın öne sürdüğü apaçıklık anlayışının “açıklık ve seçiklik” özellikleri neyi ifade eder?

Cevap

Descartes’ın öne sürdüğü şekliyle apaçıklık, “açıklık” ve “seçiklik” gibi iki özellikten oluşur. Bunlardan açıklık, zihne dolayımsız olarak sunulmuş olup zihin tarafından kolaylıkla ve kesin olarak bilincine varılan bir şeyin özelliğidir. Seçiklik ise Descartes’ta tam ve dakik olup başka her şeyden farklı olan ve kendisinde yalnızca açık olanı içeren bir doğrunun özelliğidir. Ona göre, bir düşünce ya da önerme seçik olmaksızın açık olabilir fakat aynı zamanda açık olmaksızın seçik olamaz.


68. Soru

Mutabakatçı doğruluk anlayışı ile bağdaşımcı doğruluk anlayışı arasındaki fark nedir?

Cevap

Mutabakatçı doğruluk anlayışının bağdaşımcı doğruluk anlayışından, diğerinin doğruluğu bir inancın kişinin aynı konuda sahip olduğu diğer inançlarla veya inanç sistemleriyle bağdaşmasında aradığı yerde, inanç ya da önermenin başka insanların inançlarıyla bağdaşmasında aramak bakımından farklılık gösterdiği söylenebilir.


69. Soru

Pragmatist doğruluk anlayışı neyi ifade eder?

Cevap

Pragmatizmde, bir inanç ya da önermenin doğruluğu, söz konusu inanç ya da önermenin yararlılığıyla özdeşleştirilir. Pragmatist anlayış burada, şu şekilde akıl yürütür: Sahip olduğumuz inançlar, kanaatler ya da bilgiler, açıktır ki, bütün faaliyetlerimizi etkiler, onlara yön verir. Bilgimizin eylemlerimiz üzerindeki bu etkisi, eylemi başarılı bir eylem haline getiriyor, onu amacına eriştiriyorsa, önerme ya da bilgi doğrudur.


70. Soru

Zorunlu bilgi ve olumsal bilgi arasındaki ayrım nasıl açıklanabilir?

Cevap

Zorunluluk – olumsallık ayrımı bilginin kipi veya bilmenin tarzıyla ilgili bir ayrımdır. Zorunlu bilgi ya da doğrular, inkâr ya da olumsuzlanmaları bir çelişkiye yol açan doğrulardır. Oysa olumsal doğruların inkâr veya olumsuzlanmalarında böyle bir çelişki söz konusu olmaz.


71. Soru

“Tüm babalar erkektir” önermesiyle a priori bilgiyi ve “Isınan metaller genleşir” önermesiyle de a posteriori bilgiyi açıklayabilir miyiz?

Cevap

Evet. A priori bilgi; deneyime dayanmayan bilgidir ve “Tüm babalar erkektir” benzeri analitik önermelerle ifade edilir. Bu önermenin analitik olmasının nedeni, mantıksal analize dayanmasıdır. Onda “erkeklik” özelliği ya da yüklemi “baba” kavramı veya konusunda içerilir. Gerçekten de “baba” kavramını analiz ettiğimiz zaman, onda “erkeklik” özelliğinin içerildiğini görürüz. Erkek olmayan kişi baba olamaz. Bu yüzden o, deneyime dayanmayan bir önermedir. Yani, onun doğruluğuna karar vermemiz için bir gözlem yapmamız gerekmez. O, tanım gereği doğru olan ve a priori olarak bilinen bir önermedir.

Oysa a posteriori bilgi; deneyim yoluyla kazanılan bilgi olup “Isıtılan metaller genleşir” benzeri sentetik önermelerle ifade edilir. Bu önerme, bilgimizi artıran, ampirik araştırmanın sonucu olan bir önerme olduğu için, sentetik bir önermedir. Buna göre, metalde “genleşme” özelliğinin olup olmadığını görebilmek amacıyla deney yapmamız gerekir. Onun a posteriori bilginin kapsamına girmesinin nedeni budur.


72. Soru

Bilginin kaynağı ile ilgili kaç yaklaşım vardır? Bunlar nelerdir?

Cevap

Bilginin kaynağı ile ilgili dört ana yaklaşım bulunmaktadır: Akılcılık, deneyimcilik, sentezci yaklaşım ve sezgicilik.


73. Soru

Deyimci görüşü benimseyen düşünürler hangi araştırma yöntemini benimsemektedir?

Cevap

Deneyimci görüşü benimsemiş düşünürler, araştırma yöntemi olarak tümevarımsal akıl yürütme yöntemini benimser.


74. Soru

Bilginin kaynağında ne sadece deneyim ne de salt aklın bulunduğunu, onun akıl ve deneyimin ortak katkılarının ürünü olduğunu dile getiren yaklaşım hangisidir?

Cevap

Sentezci yaklaşım


75. Soru

Akıl ve deneyim ekseni üzerinde gelişen söz konusu bilgi tarzlarının yegâne alternatifi, bilginin kaynağında sezginin olduğunu öne süren görüş olarak sezgicilik yaklaşımının ideal temsilcisi hangi düşünürdür?

Cevap

Fransız düşünür Henri Bergson


1. Soru

Kant, aklın ve deneyimin bilimsel bilgide oynadığı rolü hangi cümlelerle ifade etmiştir?

Cevap

“İçeriksiz düşünceler boş, kavramsız sezgiler de kördür. Öyleyse kavramlarımızı duyusal hale getirme, yani sezgide onlara nesne ekleme; sezgilerimizi de anlaşılır kılma, yani onları kavramların altına yerleştirme zorunluluğu vardır” diyerek ifade eder.

2. Soru

Düşüncenin mantıksal açımlaması Hegel’in felsefesinde neye karşılık kullanılır?

Cevap

Diyalektik hareketin düşüncenin mantıksal olarak kendi kendisini açımlamasından oluştuğunu iddia eden Hegel’e göre, filozofun yapması gereken şey, düşüncenin tanımlanan şekilde kendi mantıksal akışını izlemesine izin vermektir.

3. Soru

A posteriori bilgi anlayışı neyi ifade eder?

Cevap

A posteriori bilgi deneyim yoluyla kazanılan bilgi olup “Isıtılan metaller genleşir” benzeri sentetik önermelerle ifade edilir. Bu önerme, bilgimizi artıran, ampirik araştırmanın sonucu olan bir önerme olduğu için, sentetik bir önermedir. Buna göre, metalde “genleşme” özelliğinin olup olmadığını görebilmek amacıyla deney yapmamız gerekir. Onun a posteriori bilginin kapsamına girmesinin nedeni budur.

4. Soru

Ampirist/deneyimci düşünceyi savunan düşünürler kimlerdir?

Cevap

John Locke, George Berkeley, David Hume, John Stuart Mill ve Bertrand Russell.

5. Soru

William James ve John Dewey benzeri düşünürler tarafından geliştirilmiş olan pragmatist doğruluk anlayışının doğruluğa yaklaşımı nasıldır?

Cevap

James ve Dewey, doğruluğun başka bir özelliği, yani doğru inanç ya da önermelerin eylem için iyi bir temel ya da rehber olmaları özelliği üzerinde yoğunlaşır ve bu özelliğin doğruluğun özünü meydana getirdiğini savunur. Burada, doğru inanç ya da önermelerin istenen sonuçlara yol açan, eylemleri teşvik eden kabul ya da inançlar oldukları savunulur. Gerçekten de pragmatizmde, bir inanç ya da önermenin doğruluğu, söz konusu inanç ya da önermenin yararlılığıyla özdeşleştirilir. Pragmatist anlayış burada, şu şekilde akıl yürütür: Sahip olduğumuz inançlar, kanaatler ya da bilgiler, açıktır ki, bütün faaliyetlerimizi etkiler, onlara yön verir. Bilgimizin eylemlerimiz üzerindeki bu etkisi, eylemi başarılı bir eylem haline getiriyor, onu amacına eriştiriyorsa, önerme ya da bilgi doğrudur.

6. Soru

Hegel Tinin Fenomolojisi eserinin girişinde epistemolojiyi nasıl tarif etmektedir?

Cevap

Hegel Tinin Fenomenolojisi adlı eserinin hemen giriş paragraflarında, epistemolojinin konusunu bilincin belirli bir durumdan daha yüksek bilinç durumlarına ilerleyişinin incelenmesi olarak ifade eder.

7. Soru

A priori bilgi neyi ifade eder?

Cevap

A priori bilgi deneyime dayanmayan, deneyimden bağımsız, tecrübe yoluyla kazanılmamış olan bilgidir ve “Tüm babalar erkektir” benzeri analitik önermelerle ifade edilir.

8. Soru

Bilginin üç kurucu öğesi nelerdir?

Cevap

Birincisi, bilginin öznesi olarak bilen zihin, ikincisi bilginin konusu ya da nesnesi olan şeydir. Bu ikinci öğe, algılanan bir nesne ya da canlı olabileceği gibi, bir önerme de olabilir. Bilginin üçüncü bileşeni, bilen özne ile bilinen nesne arasındaki ilişkinin ürünü olan şeydir.

9. Soru

Platon’un Theaetetos adlı diyalogunda öne sürülen “gerekçelendirilmiş doğru inanç” olarak bilgi anlayışı neyi ifade eder?

Cevap

Bilgi, inanç, doğruluk ve gerekçelendirme gibi üç koşula dayanmalıdır.

10. Soru

Epistemolojinin alanını meydana getiren bilginin doğası, kaynağı, imkânı ve sınırları ile ilgili problemler hangi ana başlıklar altında değerlendirilir?

Cevap

İlki bilginin doğası ve türleri başlığı altında toplanan problemlerden meydana gelen bütündür. İkinci başlık altında, bilginin doğruluğuyla, doğruluğun özünün ne olduğuyla ilgili tartışmalar yer alır. Üçüncü kategoride bilginin kaynağıyla, yani bilginin akla mı, deneyime mi, yoksa bu ikisinin dışında başka bir yetiye mi dayandığıyla ilgili tartışma ve problemler yer alır. Dördüncü olarak bilginin imkânıyla, yani bilginin mümkün olup olmadığıyla ilgili tartışmalar gelir. Beşinci kategoride ise bilginin sınırlarıyla ilgili problemler yer alır.

11. Soru

Bilginin kaynağını oluşturan temel tutumlar nelerdir?

Cevap

Bilginin kaynağı, bilgiyi hangi güç veya zihinsel yetilerimize borçlu olduğumuzla ilgili bir tartışma üzerine yükselir. Bu noktada karşımıza dört ana tutum ya da konum çıkar: Akılcılık, deneyimcilik, sentezci yaklaşım ve sezgiciliktir.

12. Soru

Deneyimci/ampirist görüşe göre doğru bilginin kaynağı nedir?

Cevap

Deneyimci görüş veya ampirizm ise bilginin kaynağını açıklarken akla değil de tecrübe veya deneyime başvurur. Bilginin mümkün tek kaynağının deneyim olduğunu, deneyimden bağımsız bir bilginin söz konusu olamayacağını savunan ampirizm, insan zihninin doğuşta üzerine kendi işaretlerini yazdığı boş bir levha (tabula rasa) olduğunu öne sürer.

13. Soru

Descartes’in akılcılığında Tanrı, zihin ve madde gibi kavramlar nasıl açıklanır?

Cevap

Descartes Tanrı, zihin ve madde kavramlarının, deneyim ve deneyimden yapılan soyutlama yoluyla kazanılmayıp doğuştan olduklarını öne sürer. Onun bu kavramların doğuştanlığıyla ilgili argümanları ise temelde iki noktayı vurgular: Bu kavramlar, her şeyden önce saf kavramlardır, yani duyumsal bir malzeme ihtiva etmezler; onlar birer imge veya tasarım olmadıkları gibi, duyu deneyiminin temsilleri veya suretleri de değildirler. Tanrı ve zihin kavramları açısından apaçık olan bu hususun, Descartes, madde kavramı için de geçerli olduğunu söylemiştir.

14. Soru

Bir inanç öznenin bütün bir inanç sistemi ile bağdaşıyorsa ne diye değerlendirilir?

Cevap

Bir inanç öznenin bütün bir inanç sistemi ile bağdaşıyorsa, o inanç gerekçelendirilmiş veya haklılandırılmış bir inanç olarak değerlendirilir.

15. Soru

Bilme tarzı ve bilginin kipi olarak zorunluluk-olumsallık ne anlam taşır?

Cevap

Zorunluluk – olumsallık ayrımı bilginin kipi veya bilmenin tarzıyla ilgili bir ayrımdır. Zorunlu bilgi ya da doğrular, inkâr ya da olumsuzlanmaları bir çelişkiye yol açan doğrulardır. Oysa olumsal doğruların inkâr veya olumsuzlanmalarında böyle bir çelişki söz konusu olmaz.

16. Soru

Platon’da sanı (doxa) neyi ifade etmektedir?

Cevap

Sanı, Platon’da bireysel varlıkları konu alan duyu algısına dayalı biliş tarzı olarak geçer.

17. Soru

Epistemoloji ne anlama gelmektedir?

Cevap

Bilgi anlamına gelen Yunanca episteme ve “söz”, “akıl”, “bilim”, “açıklama”, “teori” anlamlarına gelen logos sözcüklerinin birleşiminden meydana gelen epistemoloji, Türkçeye bilgi teorisi veya bilgi bilimi olarak çevrilir. Epistemoloji, felsefenin teorik dallarından biridir.

18. Soru

Diyalektik Hegel felsefesinde nasıl anlamla değerlendirilir?

Cevap

Diyalektik, Hegel’de hem varlığın gelişme hem de düşüncenin ilerleme yasasıdır. Ona göre, varlığın kendisi gibi, düşünce de karşıtlıklardan geçerek ilerlemekteydi.

19. Soru

Kuşkucu görüşün karşısındaki görüş hangisidir?

Cevap

Kuşkucular, kendilerinden olmayan, kendileri gibi düşünmeyen filozoflara dogmatikler adını verir. Buradan hareketle, kuşkuculuğun karşısında bulunan yaklaşıma, yani bilginin mümkün olduğunu ileri süren görüşe dogmatizm adı verilmiştir.

20. Soru

Bilgi tümellerin bilgisidir diyen Platon ne anlatmak istemektedir?

Cevap

Platon’da bilgi, tıpkı matematikte olduğu gibi, değişmez olanı konu alır. Dahası, bilgi tümellerin, yani türlerin, cinslerin veya genellerin bilgisi olmak durumundadır.

21. Soru

Görecilik ya da rölativizm, bilgiyi nasıl tanımlar?

Cevap

Görecilik ya da rölativizm, algının ve dolayısıyla bilginin kişiden kişiye değiştiğini, bu yüzden genel geçer bilgi ve doğruların olamayacağını söyleyen görüştür.

22. Soru

Epistemolojinin diğer felsefe disiplinleri ile ilişkisi var mıdır?

Cevap

Bütün felsefe disiplinleri konuları ve konularının genel çerçevesi içinde yer alan problemlere yaklaşımları bakımından ne kadar farklılık gösterirlerse göstersinler, ortak bir yön ya da noktada buluşurlar. Bu ortak nokta ise bu disiplinlerin tek tek her biri tarafından sergilenen bir talep ya da iddia olarak, konu edinilen alanda hakikate erişme, söz gelimi varlığın nihai unsur veya bileşenleriyle, insan için iyi hayatın anlamı ya da özüyle ilgili olarak doğru ve sağlam bilgilere ulaşma arzusu ve hatta iddiasıdır. Hakikate ulaşma arzusu ve iddiasının gündeme geldiği yerde, epistemoloji ile ilişkilerinin olmaması düşünülemez.

23. Soru

Platon Sofistlerin hangi tür bilgi anlayışına karşı çıkarken, nasıl bir bilgiyi esas olarak almaktadır?

Cevap

Sofistlerin kuşkuculuk ve göreceliğine karşı çıkarken kesin bilginin mümkün olduğunu öne süren ve bu iddiasını kanıtlamak, yani kesin bilginin mümkün olduğunu gösterebilmek için, ezeli-ebedi ve değişmez tümeller olarak ideaların varoluşunu varsayan Platon, sadece değişmez olanın, dolayısıyla tümellerin bilinebileceğini kabul etmişti.

24. Soru

Hakikat ile realite, doğruluk ile gerçeklik arasındaki ilişkiyi değerlendiriniz?

Cevap

Gerçeklik zihinden bağımsız olarak ve gerçekten var olan varlığı ifade eder, oysa doğruluk, kabaca gerçekten var olanı olduğu şekliyle ifade eden önerme ya da bilginin bir özelliği olmak durumundadır.

25. Soru

“Kar beyazdır” gibi bir önermede kavramların doğruluğu deyince ne anlaşılmaktadır?

Cevap

Önerme, bilen insan zihninin, kar adı verilen nesneye yönelmesinin ve onu gözlemleyerek kara beyazlık özelliğini yüklemesinin sonucunda ortaya çıkan bir önermedir. Burada doğruluk, kar kavramının da beyazlık kavramının da bir özelliği olamaz. Doğruluk, yalnızca söz konusu önermenin bir özelliğidir. “Kar beyazdır” önermesinde kar ile beyazlık gerçekte birbirinden ayrılmaz veya birleşik olduğu için doğrudur.

26. Soru

Mütekabiliyetçi doğruluk görüşü ile ne ifade edilmektedir?

Cevap

İlk kez Platon tarafından Sofist adlı diyalogda ortaya konan ve hakikatin zihin ile şeylerin uyuşmasından, düşüncenin şeylere uygunluğundan meydana geldiğini ifade eden görüşüdür.

27. Soru

Epistemoloji bilgiyi nasıl ele almaktadır?

Cevap

Epistemoloji de bilgi kavramını genel olarak ele alır, bilgiyi bilgi olmak bakımından sorgular. O, bilginin insan zihninde nasıl oluştuğunu araştırmaz. Bu, bilim adamlarının ve bilimlerin konusudur. Bilgi kavramının kendisinin incelenmesi ve aydınlatılması, bilginin kazanılması süreçlerinden farklı ve felsefi nitelikte olan bir irdelemeyi gerektirir.

28. Soru

Epistemolojiyi ilk ele alan düşünürler kimlerdir?

Cevap

Epistemolojiyle enine boyuna meşgul olan ilk filozof, ünlü Yunan düşünürü Platon olmuştur. Ondan sonra da antik Yunan’da başta Aristoteles ve Pyrrhon benzeri Yunan kuşkucularıyla, Orta Çağ’da Aziz Augustinus (354-430), Aquinalı Thomas ile İbn Sina (980- 1037) ve Farabi gibi filozoflar bilgi konusunu enine boyuna ele almışlardır.

29. Soru

Modern felsefede epistemoloji ile yoğun uğraşan filozoflar kimlerdir?

Cevap

Descartes, Leibniz, John Locke (1632-1704), Hume, Kant ve Russell gelecek şekilde, pek çok filozof bilgi konusuna eğilmiş ve yoğunlaşmışlardır.

30. Soru

Temsil epistemolojisi neyi ifade etmektedir?

Cevap

Temsil epistemolojisi, öznenin zihinsel yapısının nesneyi temsil edebilme ve dış dünyaya ayna tutabilme gücünü merkeze alan yeni ya da modern epistemoloji anlayışını ifade eder.

31. Soru

Temsil epistemolojisinde bilen özne ile bilinenler arsına neler girmektedir?

Cevap

Temsil epistemolojisinde, bilen öznenin zihni ile bilinen şey arasına ideler veya nesnenin zihindeki temsilleri girer.

32. Soru

Doğruluğu inançlar arasındaki tutarlılık ilişkisiyle özdeşleştiren bağdaşımcı doğruluk görüşü anlam olarak nasıl açıklanır?

Cevap

Bir inancın bütün, tutarlı ve uyumlu inançlar kümesinin bir parçası olduğu zaman doğrulandığı düşüncesine dayanır. Bağdaşımcı görüşe göre doğruluk, inançların, düşüncelerin, bilgilerin kendi aralarında birbirleriyle uyuşmalarından başka bir şey değildir.

33. Soru

Mutabakatçı doğruluk anlayışının bağdaşımcı doğruluk anlayışından farkı nedir?

Cevap

Mutabakatçı doğruluk anlayışının bağdaşımcı doğruluk anlayışından, diğerinin doğruluğu bir inancın kişinin aynı konuda sahip olduğu diğer inançlarla veya inanç sistemleriyle bağdaşmasında aradığı yerde, inanç ya da önermenin başka insanların inançlarıyla bağdaşmasında aramak bakımından farklılık gösterdiği söylenebilir.

34. Soru

Hegel’in bilgi anlayışının çıkış noktası olan bilginin tarihsel boyutu ne anlama gelmektedir?

Cevap

Hegel’in bilgi anlayışının çıkış noktası bilginin tarihsel boyutudur; bu yüzden onun ana problemi, “kısmi ve sınırlı bir tarihsel perspektiften mutlak bilgiye olan geçişin nasıl gerçekleştirilebileceği” problemi olmuştur.

35. Soru

John Locke felsefesinde, ampirik yöntem olarak neyi benimsemiştir?

Cevap

John Locke felsefesinde model olarak fizikçinin ampirik analizini, tümevarımsal akıl yürütme tarzını aldı. Gerçek bilginin ölçütü olarak da teori ya da fikirlerin gözlemlenebilir verilerle uyuşması ölçütünü benimsedi. John Locke ve benzeri deneyimcilerin programı sadece felsefeye, felsefi düşünüşe ampirik bilgiye özgü yöntem ve ölçütleri uygulamakla kalmayıp deneyime dayalı bilginin insan varlıkları için mümkün olan yegâne bilgi türü olduğunu da göstermekten oluşur.

36. Soru

Aristoteles felsefesinde bilginin nedenlerini oluşturanlar nelerdir?

Cevap

Aristoteles’e göre, başka hiçbir olgunun değil, yalnızca söz konusu olgunun nedeni olarak onun kendisine bağlı olduğu nedeni bildiğimiz zaman bilimsel bilgiye sahip oluruz. Bu bilgi ise tasımsal, yani tümdengelimsel bir yapıda olan bir kanıtlamanın sonucuyla ortaya konan bir bilgidir.

37. Soru

A priori ve a posteriori bilgiyi nasıl ayrımlarız?

Cevap

A priori – a posteriori ayrımı yargı ya da bilginin deneyimle olan ilişkisi üzerinden yapılan bir ayrımdır. Buna göre a priori “deneyimden önce ya da bağımsız olma”yı, oysa a posteriori deneyimden sonra geleni ifade eder.

38. Soru

Sofistler kimlerdir, önemli sofist düşünürler ve felsefelerinde ki bilgi anlayışları nelerdir?

Cevap

Sofistler, milattan önce beşinci yüzyılda yaşamış gezgin felsefe öğretmenleriydi. Aralarında Protagoras, Gorgias, Hippias gibi filozofların bulunduğu Sofistler, çoğu zaman kuşkuculuk ve görecilikleriyle tanınmışlardı.

39. Soru

Kuşkucu görüş bilgiye ulaşılıp, ulaşılamayacağı konusunda ne demektedir?

Cevap

Kuşkuculuk bilginin imkânsız olduğunu, hiçbir şeyin bilinemeyeceğini, insan zihninin kesin hiçbir doğruya ulaşamayacağını öne süren görüştür.

40. Soru

Bilginin kaynaklarından biri olan akılcılık temel olarak nasıl ifade edilir?

Cevap

Akılcılık, bilginin yegâne kaynağı ve sınama ölçütünün akıl olduğunu, onun malzemesinin temel ya da ilkel birtakım kavramlardan tümdengelimsel olarak türetildiğini öne süren görüş ya da tutumu ifade eder. Epistemolojik bir görüş olarak akılcılık, gerçekte oldukça eski bir görüş olup onun kökleri antik Yunan düşünürleri Parmenides ve Platon’a kadar geri gider.

41. Soru

Kant’ın Kopernik Devrimi olarak adlandırılan ve Kant tarafından tanımlanan düşüncenin esin noktası nedir?

Cevap

Kant gerçekleştirdiği epistemolojik devrime “Kant’ın Kopernik Devrimi” adını vermiştir. Ünlü astronom Kopernik, alanda biriken problemlerin “sistemin merkezinde dünyanın olduğu” hipoteziyle çözülemediğini görünce bir hipotez değişikliği yapmaya karar vermiş ve sistemin merkezine güneşi geçirince bütün problemlerin çözüldüğünü görmüştür. Epistemolojide benzer bir hipotez değişikliğine giden Kant, burada Kopernik’ten esinlendiğini ifade eder.

42. Soru

Russell doğruların bilgisini şeylerin veya nesnelerin bilgisinden nasıl ayırır?

Cevap

Russell Felsefe Meseleleri adlı eserinde, doğruların bilgisini şeylerin veya nesnelerin bilgisinden ayırırken bunlardan birincisine (a) betimleme yoluyla bilgi, ikincisine ise (b) tanışıklık yoluyla bilgi adını vermiştir.

43. Soru

Kant’ın transendental epistemolojik idealizm düşüncesinin temelini ne oluşturmaktadır?

Cevap

Kant da bilginin sınırlı olduğunu, bilen öznenin bildiği şeyin nesnenin veya varlığın bizatihi kendisi olmayıp sadece algısal deneyiminin konusu olan şey, yani fenomen olduğunu öne sürer.

44. Soru

Epistemolojik realizm deyince ne anlaşılmaktadır?

Cevap

Epistemolojik realizm, bilen özneden değil de varlıktan yola çıkarken insandan bağımsız bir dış gerçekliğin bulunduğunu teslim eder. O, ikinci olarak da aklın dış gerçekliğin aynası olduğunu ve kendi dışındaki varlığı, gerçekte olduğu şekliyle bilebileceğini savunur.

45. Soru

Berkeley’in var olmayı algılanmış olmaya indirgeyen görüşünün içeriği nedir?

Cevap

Nesneyi bilen özneye tabi kılan, insanın bilgide kendi öznel izlenimlerini, zihinsel temsil veya zihin içeriklerini aşamayacağını söyleyen Berkeley, buradan hareketle “var olmanın algılanmış olduğunu” ileri sürmüştür.

46. Soru

Kant’ta numenler ne ifade eder?

Cevap

Kant’a göre, insan zihinsel yapısına uygun düşmeyen şeyleri, algılayamadığı ve bu yüzden kendisinden bağımsız olan, kendinde şeyler olarak numenleri bilemez.

47. Soru

Platon ve Aristoteles’in bilgiye yaklaşımında ki farklar nelerdir?

Cevap

Yirmi yıl süreyle öğrencisi olduğu Platon’un radikal akılcılığına karşı çıkan Aristoteles, doğallıkla bilginin deneyimle başladığını öne sürer, bilgide tümevarımsal akıl yürütmeye pozitif bir değer biçer. Dahası onda, gerçek bilgi anlamında episteme ya da bilimsel bilgi nedenlerin bilgisidir.

48. Soru

Saphenia olarak bilgi Platon’da ne anlam ifade etmektedir?

Cevap

Platon’da bilgi, olabilecek en yüksek zihinsel açıklığı (saphenia) ifade eder.

49. Soru

Deneyimci düşünürlerin bilgiye ulaşmada ki yöntemleri nelerdir?

Cevap

Deneyimci görüşü benimsemiş düşünürler, elbette bilgi modeli olarak doğa bilimlerini, araştırma yöntemi olarak da tümevarımsal akıl yürütme yöntemini benimsediler.

50. Soru

Descartes kuşkuculuğu ne türden bir kuşkuculuktur, değerlendiriniz?

Cevap

Descartes, genel bir kuşkuculuğun savunuculuğundan ziyade, kısmi bir kuşkuculuğun savunuculuğunu yapmıştır. Kuşkuyu kesin bilgiye erişmek için bir araç olarak kullanan Descartes’ın kuşkuculuğu metodolojik kuşkuculuk olarak bilinir.

51. Soru

Henri Bergson’un sezgici anlayışına göre, sezgisel bilgi bize neyi verir?

Cevap

Sezgi, akıl ya da zekânın asla yapamayacağı bir şeyi başarır: O, insanı faydacı görüşlerden bağımsız olarak dünyanın içerisine taşır. Sezgi bize duyusal olmayan gerçeklikle dolaysız, yani soyutlamalardan bağımsız bir temas imkânı sağlar.

52. Soru

Ünlü Sofist Protogras’ın görece felsefesini oluşturan temel söylemi nedir?

Cevap

Her sorunun birbirine karşıt iki yanı olduğunu öne süren Sofist Protagoras, ünlü ölçü-insan kuramında “insanın her şeyin ölçüsü olduğunu” söylemektedir.

53. Soru

Russell’da geçen tanışıklık ve betimleme yoluyla bilginin konuları nelerdir?

Cevap

Tanışıklık yoluyla bilginin konusu nesne, olay ve olgu gibi, ne doğru ne de yanlış olan şeylerdir. Oysa betimleme yoluyla bilginin konusu, inanç ya da önerme benzeri bir doğruluk değeri taşıyıcısı olan zihinsel temsillerdir.

54. Soru

Tarihsel bilgi Russell’ın ayrımıyla, tanışıklık yoluyla bilgi ile bilinebilir mi?

Cevap

Tarihsel kişi ve olayların bilgisini tanışıklık yoluyla elde etmemiz mümkün değildir. Tarihi, insanoğlunun yüzlerce yıldan beri oluşturmuş olduğu bilgi birikimi kapsamı içinde yer alan doğruları, önermeler üzerinden, yani betimleme yoluyla biliriz.

55. Soru

Epistemoloji neden felsefenin temel en temel prensibidir?

Cevap

Epistemoloji, felsefenin en temel disiplinidir. Bunun en önemli nedeni, onun diğer bütün disiplinlerin bilgi iddialarını sorgulayıp ilke ve kavrayışlarını temellendirmesidir.

56. Soru

Epistemoloji bilginin insan zihninde nasıl oluştuğunu araştırır mı?

Cevap

Hayır. Epistemoloji, bilginin insan zihninde nasıl oluştuğunu araştırmaz. Bu, bilim adamlarının ve bilimlerin konusudur. 

57. Soru

Epistemoloji ile ilgilenen ilk filozof kimdir?

Cevap

Platon

58. Soru

Bilgiyi oluşturan üç temel öğe nedir?

Cevap

Bilgiyi oluşturan bu üç temel öğeden birincisi, bilginin öznesi olarak bilen zihin, ikincisi bilginin konusu ya da nesnesi olan şeydir. Bu ikinci öğe, algılanan bir nesne ya da canlı olabileceği gibi, bir önerme de olabilir. Bilginin üçüncü bileşeni, bilen özne ile bilinen nesne arasındaki ilişkinin ürünü olan şeydir.

59. Soru

Platon, Menon adlı diyalogunda hangi kavramları karşılaştırır?

Cevap

Platon Menon adlı diyalogunda, sanı (doxa) ile bilgi (episteme) arasındaki farkı açıklamaktadır.

60. Soru

Bilginin kurucu öğesi öznenin bir önermeye beslediği inancın haklılandırılması kaç şekilde gerçekleşir? Bunlar nelerdir?

Cevap

Öznenin bir önermeye beslediği inancın haklılandırılması iki şekilde olur. Bu süreçte sadece bilen öznenin doğrudan idrak ettiği içsel faktörlerin etkili olduğunu ileri süren yaklaşıma içselcilik, buna mukabil gerekçelendirme sürecinde önermenin kendisiyle ilgili, özneye dışsal faktörlerin belirleyici olduğunu savunan yaklaşıma dışsalcılık adı verilmektedir.

61. Soru

Temel inançlar hangi inançlardır?

Cevap

Temel inançlar, başka inançların kendilerinden türetildiği, apaçık, kesin olarak doğru inançlardır.

62. Soru

Hegel ve Marx diyalektiğe yaklaşımı nasıldır?

Cevap

Diyalektik, Hegel’de hem varlığın gelişme hem de düşüncenin ilerleme yasasıdır. Ona göre, varlığın kendisi gibi, düşünce de karşıtlıklardan geçerek ilerlemekteydi. Aynı diyalektik mantık sonradan, bir genç Hegelci olan Marx tarafından benimsenecektir. Fakat o, kendi deyimiyle diyalektiği baş aşağı durmaktan kurtarıp ayakları üzerine oturtacaktır; yani, Hegel’in idealist olan diyalektiğini materyalist bir diyalektik haline getirecektir.

63. Soru

Tinin Fenomenolojisi adlı eserinin hemen giriş paragraflarında, epistemolojinin konusunu bilincin belirli bir durumdan daha yüksek bilinç durumlarına ilerleyişinin incelenmesi olarak ifade eden Alman filozofu kimdir?

Cevap

Hegel

64. Soru

Algının ve dolayısıyla bilginin kişiden kişiye değiştiğini, bu yüzden genel geçer bilgi ve doğruların olamayacağını söyleyen görüşe ne ad verilir?

Cevap

Görecelik ya da Rölativizm

65. Soru

Gerçeklik ve doğruluk eş anlamlı kavramlar mıdır?

Cevap

Hayır. Doğruluk ile gerçeklik birbiriyle sıklıkla karıştırılır. Gerçeklik, zihinden bağımsız olarak ve gerçekten var olan varlığı ifade eder. Doğruluk ise kabaca gerçekten var olanı olduğu şekliyle ifade eden önerme ya da bilginin bir özelliğidir.

66. Soru

Epistemolojide hakikat veya doğruluğun özüyle ilgili olarak ilk kez Sofist adlı diyalogda ortaya koyan ve hakikatin zihin ile şeylerin uyuşmasından, düşüncenin şeylere uygunluğundan meydana geldiğini ifade eden filozof kimdir?

Cevap

Platon

67. Soru

Descartes’ın öne sürdüğü apaçıklık anlayışının “açıklık ve seçiklik” özellikleri neyi ifade eder?

Cevap

Descartes’ın öne sürdüğü şekliyle apaçıklık, “açıklık” ve “seçiklik” gibi iki özellikten oluşur. Bunlardan açıklık, zihne dolayımsız olarak sunulmuş olup zihin tarafından kolaylıkla ve kesin olarak bilincine varılan bir şeyin özelliğidir. Seçiklik ise Descartes’ta tam ve dakik olup başka her şeyden farklı olan ve kendisinde yalnızca açık olanı içeren bir doğrunun özelliğidir. Ona göre, bir düşünce ya da önerme seçik olmaksızın açık olabilir fakat aynı zamanda açık olmaksızın seçik olamaz.

68. Soru

Mutabakatçı doğruluk anlayışı ile bağdaşımcı doğruluk anlayışı arasındaki fark nedir?

Cevap

Mutabakatçı doğruluk anlayışının bağdaşımcı doğruluk anlayışından, diğerinin doğruluğu bir inancın kişinin aynı konuda sahip olduğu diğer inançlarla veya inanç sistemleriyle bağdaşmasında aradığı yerde, inanç ya da önermenin başka insanların inançlarıyla bağdaşmasında aramak bakımından farklılık gösterdiği söylenebilir.

69. Soru

Pragmatist doğruluk anlayışı neyi ifade eder?

Cevap

Pragmatizmde, bir inanç ya da önermenin doğruluğu, söz konusu inanç ya da önermenin yararlılığıyla özdeşleştirilir. Pragmatist anlayış burada, şu şekilde akıl yürütür: Sahip olduğumuz inançlar, kanaatler ya da bilgiler, açıktır ki, bütün faaliyetlerimizi etkiler, onlara yön verir. Bilgimizin eylemlerimiz üzerindeki bu etkisi, eylemi başarılı bir eylem haline getiriyor, onu amacına eriştiriyorsa, önerme ya da bilgi doğrudur.

70. Soru

Zorunlu bilgi ve olumsal bilgi arasındaki ayrım nasıl açıklanabilir?

Cevap

Zorunluluk – olumsallık ayrımı bilginin kipi veya bilmenin tarzıyla ilgili bir ayrımdır. Zorunlu bilgi ya da doğrular, inkâr ya da olumsuzlanmaları bir çelişkiye yol açan doğrulardır. Oysa olumsal doğruların inkâr veya olumsuzlanmalarında böyle bir çelişki söz konusu olmaz.

71. Soru

“Tüm babalar erkektir” önermesiyle a priori bilgiyi ve “Isınan metaller genleşir” önermesiyle de a posteriori bilgiyi açıklayabilir miyiz?

Cevap

Evet. A priori bilgi; deneyime dayanmayan bilgidir ve “Tüm babalar erkektir” benzeri analitik önermelerle ifade edilir. Bu önermenin analitik olmasının nedeni, mantıksal analize dayanmasıdır. Onda “erkeklik” özelliği ya da yüklemi “baba” kavramı veya konusunda içerilir. Gerçekten de “baba” kavramını analiz ettiğimiz zaman, onda “erkeklik” özelliğinin içerildiğini görürüz. Erkek olmayan kişi baba olamaz. Bu yüzden o, deneyime dayanmayan bir önermedir. Yani, onun doğruluğuna karar vermemiz için bir gözlem yapmamız gerekmez. O, tanım gereği doğru olan ve a priori olarak bilinen bir önermedir.

Oysa a posteriori bilgi; deneyim yoluyla kazanılan bilgi olup “Isıtılan metaller genleşir” benzeri sentetik önermelerle ifade edilir. Bu önerme, bilgimizi artıran, ampirik araştırmanın sonucu olan bir önerme olduğu için, sentetik bir önermedir. Buna göre, metalde “genleşme” özelliğinin olup olmadığını görebilmek amacıyla deney yapmamız gerekir. Onun a posteriori bilginin kapsamına girmesinin nedeni budur.

72. Soru

Bilginin kaynağı ile ilgili kaç yaklaşım vardır? Bunlar nelerdir?

Cevap

Bilginin kaynağı ile ilgili dört ana yaklaşım bulunmaktadır: Akılcılık, deneyimcilik, sentezci yaklaşım ve sezgicilik.

73. Soru

Deyimci görüşü benimseyen düşünürler hangi araştırma yöntemini benimsemektedir?

Cevap

Deneyimci görüşü benimsemiş düşünürler, araştırma yöntemi olarak tümevarımsal akıl yürütme yöntemini benimser.

74. Soru

Bilginin kaynağında ne sadece deneyim ne de salt aklın bulunduğunu, onun akıl ve deneyimin ortak katkılarının ürünü olduğunu dile getiren yaklaşım hangisidir?

Cevap

Sentezci yaklaşım

75. Soru

Akıl ve deneyim ekseni üzerinde gelişen söz konusu bilgi tarzlarının yegâne alternatifi, bilginin kaynağında sezginin olduğunu öne süren görüş olarak sezgicilik yaklaşımının ideal temsilcisi hangi düşünürdür?

Cevap

Fransız düşünür Henri Bergson

İlgili Makaleler

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.