Açıköğretim Ders Notları

Eski Türk Edebiyatına Giriş: Söz Sanatları Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.

Açıköğretim derslerinden Eski Türk Edebiyatına Giriş: Söz Sanatları Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim için hazırlanan  ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.

Müşterek Malzemeyi Kullanmaya Dayalı Sanatlar Ve Belagate Dahil Edilen Hünerler

1. Soru

İntihal nedir?

Cevap

İntihâl “kaynak göstermeden ve yazarının adını belirtmeden bir eserden alıntı yapma, kendininmiş gibi gösterme ya da eserin bütününü kendine mal etme” anlamlarında bir terimdir.


2. Soru

Serikat-i şi’riyye nedir?

Cevap

Serikat-i şi’riyye “bir şairin başka bir şaire ait şiiri ya olduğu gibi ya da üzerinde birtakım değişiklikler yaparak alıp kendine mal etmesi” olarak tanımlanmaktadır


3. Soru

Akd ü hall nedir?

Cevap

Akd ü hall şiir olarak söylenmiş bir sözü düz yazı, düz yazı ile söylenmiş bir sözü de şiirle ifade etmek anlamında bir terimdir.


4. Soru

Nazire nedir?

Cevap

Serikat-i şi’riyye konusuyla da ilgili iki edebî terimdir. Nazîre bir şairin başka bir şairin şiirini örnek alarak onunla aynı vezin ve kafiyede yazdığı şiire denir. Nazîreye cavap da denir.


5. Soru

İktibâs nedir?

Cevap

Asıl anlamı ateş yakmak için kor almak olan iktibâs, bir terim olarak manzum ya da mensur herhangi bir metinde bir ayetin ya da hadisin tamamını ya da bir kısmını alıntı yoluyla kullanmak şeklinde tanımlanabilir. Hadislerden yapılan iktibâslara tenvîr de denir.


6. Soru

Mecelle nedir?

Cevap

Mecelle, Osmanlı dönemindeki ilk medeni kanunun adıdır.


7. Soru

Îrâd-ı mesel nedir?

Cevap

Îrâd-ı mesel, bir önermeyi desteklemek ya da ispat etmek için bir atasözünü ya da hikmetli bir sözü delil olarak kullanmaktır. Bu sanata irsâl-i mesel de denir.


8. Soru

Tazmîn nedir?

Cevap

Asıl anlamı bir şeyi bir şeyin içine koymak ve gizlemek olan tazmînin terim anlamı, bir şairin başka bir şaire ait şiirden bir mısraı, bir beyti ya da iki beyti kendi şiirine almasıdır.


9. Soru

Telmîh nedir?

Cevap

Asıl anlamı bir şeye bir an göz ucuyla bakmak olan telmîh, bir söz içerisinde bir kıssaya, bir efsaneye, tarihî bir olaya veya bir ayete ya da hadise, meşhur bir darb-ı mesele, bir inanışa işaret etmek anlamında bir edebî terimdir.


10. Soru

Muammâ nedir?

Cevap

Asıl anlamı gizlenen ve karışık gösterilen şey olan muammâ, remiz ve îmâ yoluyla; yani, doğrudan değil dolaylı olarak işaret ile bir isme delâlet eden sözdür.


11. Soru

On iki burcun harf ve sayı olarak karşılıklarını nedir? açıklayınız.

Cevap

On iki burcun harf ve sayı olarak karşılıkları şunlardır: Hamel=sıfır; Sevr=elif, 1; Cevzâ (İkizler)=bâ, 2; Seretân (Yengeç)=cîm, 3; Esed (Arslan)=dâl, 4; Sünbüle (Başak)=he, 5; Mîzân (Terazi)=vav, 6; Akreb (Akrep)=ze, 7; Kavs (Yay)=ha, 8; Cedy (Oğlak)=tı, 9, Delv (Kova)=ye, 10; Hût (Balık)=yâ, 11


12. Soru

Muammâ ile lügaz arasındaki başlıca farklar nelerdir?

Cevap

  • Muammâda sadece “esmâü’l-hüsnâ (=Allah’ın isimleri)” ve insan ismi gizlenir. Lügaza ise bunların dışında her şey konu olabilir.
  • Üslûpları farklıdır. Muammâda soru sorulmaz. Lügazlar ise “nedir ol kim…” gibi ifadelerle başlar. Diğer bir ifade ile muammâ âşıkane, hikemî, tasvirî ve benzeri nitelikte şiirler ile yazılır, bu tarz şiirler içine gizlenir. Muammânın
    başında bir isim yazılmamışsa çoğu zaman orada bir muammâ bulunduğunun farkına varmak mümkün değildir. Ama lügazda şiirin bir bilmece içerdiği açıktır.
  • Muammalâra göre lügazlar daha uzun metinlerde bulunur.
  • Muammâyı çözmek lügaza göre çok daha zordur. Çünkü muammâyı çözme yukarıda işaret edildiği gibi derin bir dikkat, keskin bir zekânın yanısıra üç dil ile ilgili bilgi, geniş ve derin bir kültür gerektirir. Lügazların çözümü ise çoğu zaman pratik zekâya bağlıdır. 

13. Soru

Telmî’ nedir?

Cevap

Telmî’, bir şairin Türkçe şiirinin bazı mısralarını ya da mısraların bir kısmını Arapça veya Farsça olarak söylemesidir. Şiirde bulunan Arapça veya Farsça mısralar bir başka şaire ait olmamalıdır. Aksi taktirde yapılan işlem telmî’ değil tazmîn olur


14. Soru

Sihr-i helâl nedir?

Cevap

Sihr-i helâl, beyit arasında hem kendisinden önceki sözlerin sonu hem de kendisinden sonraki sözlerin başı olabilecek şekilde söz söylemektir. Bu söz tek sözcük olabileceği gibi birden fazla sözcük de olabilir. Sihr-i helâlin doğru bir şekilde yapılmış olması için her iki ihtimalde de beytin anlaşılabilir ve açık bir anlatıma sahip olması lâzımdır. Sihr-i helâlin bir başka anlamı da “güzel ve veciz söz”dür. 


15. Soru

Tarih düşürme nedir?

Cevap

Arap alfabesindeki harflerin sayı değerlerini esas alarak bir olayın tarihini veren bir kelime, bir cümle, bir mısra ya da bir beyit söylemeye ya da yazmaya tarih düşürme denir.


16. Soru

Ebced hesabı’na verilen diğer isimler nelerdir?

Cevap

Arap alfabesindeki harflerin sayı değerlerini esas alarak bir olayın tarihini veren bir kelime, bir cümle, bir mısra ya da bir beyit söylemeye ya da yazmaya tarih düşürme; yapılan hesaplamaya da ebced hesabı, hesab-ı cümel ya da hisâbü’l-cümel denir.


17. Soru

Tamiyeli tarih nedir?

Cevap

Harflerin sayısal karşılığı olayın meydana geldiği yılı göstermeyen eksik veya fazla gelip ekleme ve çıkarma ile uygun hâle getirilen tamiyeli tarih gibi ebcedle tarih söylemenin pek çok türü vardır.


18. Soru

Mu’cem tarih nedir?

Cevap

Sadece noktalı harflerin hesaplandığı tarihtir.


19. Soru

Mühmel tarih nedir?

Cevap

Sadece noktasız harflerin hesaba katıldığı tarihtir.


20. Soru

Dü-tâ târîh nedir?

Cevap

Mısradan tarihin iki katının çıktığı tarihtir.


1. Soru

İntihal nedir?

Cevap

İntihâl “kaynak göstermeden ve yazarının adını belirtmeden bir eserden alıntı yapma, kendininmiş gibi gösterme ya da eserin bütününü kendine mal etme” anlamlarında bir terimdir.

2. Soru

Serikat-i şi’riyye nedir?

Cevap

Serikat-i şi’riyye “bir şairin başka bir şaire ait şiiri ya olduğu gibi ya da üzerinde birtakım değişiklikler yaparak alıp kendine mal etmesi” olarak tanımlanmaktadır

3. Soru

Akd ü hall nedir?

Cevap

Akd ü hall şiir olarak söylenmiş bir sözü düz yazı, düz yazı ile söylenmiş bir sözü de şiirle ifade etmek anlamında bir terimdir.

4. Soru

Nazire nedir?

Cevap

Serikat-i şi’riyye konusuyla da ilgili iki edebî terimdir. Nazîre bir şairin başka bir şairin şiirini örnek alarak onunla aynı vezin ve kafiyede yazdığı şiire denir. Nazîreye cavap da denir.

5. Soru

İktibâs nedir?

Cevap

Asıl anlamı ateş yakmak için kor almak olan iktibâs, bir terim olarak manzum ya da mensur herhangi bir metinde bir ayetin ya da hadisin tamamını ya da bir kısmını alıntı yoluyla kullanmak şeklinde tanımlanabilir. Hadislerden yapılan iktibâslara tenvîr de denir.

6. Soru

Mecelle nedir?

Cevap

Mecelle, Osmanlı dönemindeki ilk medeni kanunun adıdır.

7. Soru

Îrâd-ı mesel nedir?

Cevap

Îrâd-ı mesel, bir önermeyi desteklemek ya da ispat etmek için bir atasözünü ya da hikmetli bir sözü delil olarak kullanmaktır. Bu sanata irsâl-i mesel de denir.

8. Soru

Tazmîn nedir?

Cevap

Asıl anlamı bir şeyi bir şeyin içine koymak ve gizlemek olan tazmînin terim anlamı, bir şairin başka bir şaire ait şiirden bir mısraı, bir beyti ya da iki beyti kendi şiirine almasıdır.

9. Soru

Telmîh nedir?

Cevap

Asıl anlamı bir şeye bir an göz ucuyla bakmak olan telmîh, bir söz içerisinde bir kıssaya, bir efsaneye, tarihî bir olaya veya bir ayete ya da hadise, meşhur bir darb-ı mesele, bir inanışa işaret etmek anlamında bir edebî terimdir.

10. Soru

Muammâ nedir?

Cevap

Asıl anlamı gizlenen ve karışık gösterilen şey olan muammâ, remiz ve îmâ yoluyla; yani, doğrudan değil dolaylı olarak işaret ile bir isme delâlet eden sözdür.

11. Soru

On iki burcun harf ve sayı olarak karşılıklarını nedir? açıklayınız.

Cevap

On iki burcun harf ve sayı olarak karşılıkları şunlardır: Hamel=sıfır; Sevr=elif, 1; Cevzâ (İkizler)=bâ, 2; Seretân (Yengeç)=cîm, 3; Esed (Arslan)=dâl, 4; Sünbüle (Başak)=he, 5; Mîzân (Terazi)=vav, 6; Akreb (Akrep)=ze, 7; Kavs (Yay)=ha, 8; Cedy (Oğlak)=tı, 9, Delv (Kova)=ye, 10; Hût (Balık)=yâ, 11

12. Soru

Muammâ ile lügaz arasındaki başlıca farklar nelerdir?

Cevap

  • Muammâda sadece “esmâü’l-hüsnâ (=Allah’ın isimleri)” ve insan ismi gizlenir. Lügaza ise bunların dışında her şey konu olabilir.
  • Üslûpları farklıdır. Muammâda soru sorulmaz. Lügazlar ise “nedir ol kim…” gibi ifadelerle başlar. Diğer bir ifade ile muammâ âşıkane, hikemî, tasvirî ve benzeri nitelikte şiirler ile yazılır, bu tarz şiirler içine gizlenir. Muammânın
    başında bir isim yazılmamışsa çoğu zaman orada bir muammâ bulunduğunun farkına varmak mümkün değildir. Ama lügazda şiirin bir bilmece içerdiği açıktır.
  • Muammalâra göre lügazlar daha uzun metinlerde bulunur.
  • Muammâyı çözmek lügaza göre çok daha zordur. Çünkü muammâyı çözme yukarıda işaret edildiği gibi derin bir dikkat, keskin bir zekânın yanısıra üç dil ile ilgili bilgi, geniş ve derin bir kültür gerektirir. Lügazların çözümü ise çoğu zaman pratik zekâya bağlıdır. 
13. Soru

Telmî’ nedir?

Cevap

Telmî’, bir şairin Türkçe şiirinin bazı mısralarını ya da mısraların bir kısmını Arapça veya Farsça olarak söylemesidir. Şiirde bulunan Arapça veya Farsça mısralar bir başka şaire ait olmamalıdır. Aksi taktirde yapılan işlem telmî’ değil tazmîn olur

14. Soru

Sihr-i helâl nedir?

Cevap

Sihr-i helâl, beyit arasında hem kendisinden önceki sözlerin sonu hem de kendisinden sonraki sözlerin başı olabilecek şekilde söz söylemektir. Bu söz tek sözcük olabileceği gibi birden fazla sözcük de olabilir. Sihr-i helâlin doğru bir şekilde yapılmış olması için her iki ihtimalde de beytin anlaşılabilir ve açık bir anlatıma sahip olması lâzımdır. Sihr-i helâlin bir başka anlamı da “güzel ve veciz söz”dür. 

15. Soru

Tarih düşürme nedir?

Cevap

Arap alfabesindeki harflerin sayı değerlerini esas alarak bir olayın tarihini veren bir kelime, bir cümle, bir mısra ya da bir beyit söylemeye ya da yazmaya tarih düşürme denir.

16. Soru

Ebced hesabı’na verilen diğer isimler nelerdir?

Cevap

Arap alfabesindeki harflerin sayı değerlerini esas alarak bir olayın tarihini veren bir kelime, bir cümle, bir mısra ya da bir beyit söylemeye ya da yazmaya tarih düşürme; yapılan hesaplamaya da ebced hesabı, hesab-ı cümel ya da hisâbü’l-cümel denir.

17. Soru

Tamiyeli tarih nedir?

Cevap

Harflerin sayısal karşılığı olayın meydana geldiği yılı göstermeyen eksik veya fazla gelip ekleme ve çıkarma ile uygun hâle getirilen tamiyeli tarih gibi ebcedle tarih söylemenin pek çok türü vardır.

18. Soru

Mu’cem tarih nedir?

Cevap

Sadece noktalı harflerin hesaplandığı tarihtir.

19. Soru

Mühmel tarih nedir?

Cevap

Sadece noktasız harflerin hesaba katıldığı tarihtir.

20. Soru

Dü-tâ târîh nedir?

Cevap

Mısradan tarihin iki katının çıktığı tarihtir.

İlgili Makaleler

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.