E-İş Süreçleri Dersi 5. Ünite Özet
E-Ticaret
Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.
Açıköğretim derslerinden E-İş Süreçleri Dersi 5. Ünite Özet için hazırlanan ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.
E-Ticaret
Giris¸
Gu¨nu¨mu¨zde e-ticaret insan hayatının neredeyse her anına yayılmıs¸ durumdadır. Genel anlamda kis¸ilerin, kurumların veya s¸irketlerin elektronik ortam u¨zerinden u¨ru¨n ve hizmetlerin alınıp satılmasına olanak sagˆlayan yapı e-ticaret olarak tanımlanmaktadır.
E-Ticaret
1995’te bas¸layan e-ticaret kavramı 2006 yılına kadar gec¸en su¨rede o¨nemli bir bu¨yu¨me go¨stermis¸, ancak 2008-2009 yıllarında bu¨yu¨me yavas¸lamıs¸ ve 2009’da ise yatay seyretmis¸tir. Bo¨ylece ticaretin elektronik ortamda yapılmasına yo¨nelik bu ilgi ve heves yerini e-ticaretin kendine o¨zgu¨n yapısını anlamaya yo¨nelik ikinci evreye bırakmıs¸tır.
E-Ticaretin Tanımı : E-ticaret konusunda en c¸ok kabul go¨ren tanım Ekonomik Kalkınma ve I·s¸birligˆi Tes¸kilatı’nın (OECD-Organization for Economic Cooperation and Development) yaptıgˆıdır. Bu tanıma go¨re: “Kis¸ilerin ve kurumların katıldıgˆı yazılı metin, ses, go¨ru¨ntu¨ gibi sayısallas¸tırılmıs¸ verilerin is¸lenerek ac¸ık ya da kapalı agˆlar u¨zerinden iletilmesine dayanan ticaret ile ilgili is¸lemlere e- ticaret denilmektedir.” Du¨nya Ticaret O¨rgu¨tu¨ (WTO, World Trade Organization) e-ticareti: “Mal ve hizmetlerin u¨retim, reklam, satıs¸ ve dagˆıtımının telekomu¨nikasyon agˆları u¨zerinden yapılmasıdır.” s¸eklinde tanımlamaktadır. Tu¨rkiye Elektronik Ticaret Kurulu (ETI·K) e-ticareti: “Elektronik ticaret, mal ve hizmetlerin u¨retim, tanıtım, satıs¸, sigorta, dagˆıtım ve o¨deme is¸lemlerinin bilgisayar agˆları u¨zerinden yapılmasıdır.” s¸eklinde tanımlamaktadır.
E-ticaret ic¸in yapılan bu tanımlamaların ortak o¨zelliklerini ic¸eren bir tanım yapılacak olursa: “E-ticaret, mal ve hizmetlerin u¨retimine, pazarlanmasına, dagˆıtımına ve o¨demenin yapılmasına ilis¸kin is¸lemlerin, internet ortamında gerc¸ekles¸tirilmesidir.” sonucuna ulas¸ılabilir.
E-Ticaretin Olumlu ve Olumsuz O¨zellikleri : Satıcılar ac¸ısından e-ticaretin olumlu yanları s¸unlardır:
- Yatırım maliyetleri du¨s¸u¨ktu¨r.
- I·s¸letme giderleri du¨s¸u¨ktu¨r.
- Yer kısıtlaması yoktur.
- Satıs¸ ic¸in zaman kısıtlaması yoktur.
- I·s¸lemler her zaman kayıt altındadır.
- U¨ru¨nlerle ilgili genis¸ bilgiye yer verilebilir.
- Stok zorunlulugˆu yoktur.
- Ku¨c¸u¨k ve orta o¨lc¸ekli is¸letmeler ic¸in rekabet u¨stu¨nlu¨gˆu¨ vardır.
- Mu¨s¸teri takibi kolaydır.
E-ticaretin tu¨keticiler ac¸ısından olumlu yanları s¸unlardır:
- Her an, her yerden alıs¸veris¸ yapabilme olanagˆı sunması.
- Aynı anda farklı magˆazalar dolas¸ılabilir.
- Hızlı bir s¸ekilde u¨ru¨n fiyatları kars¸ılas¸tırılabilir.
- U¨ru¨nlerin o¨zellikleri ile ilgili detaylı bilgi edinilebilir.
- U¨ru¨n yorumlarından faydalanılabilir, u¨ru¨nlere yorum yapılabilir.
- O¨deme sec¸enekleri fazladır.
- I·kinci el u¨ru¨n alıs¸veris¸ olanagˆı sunulabilir.
E-ticaretin yol ac¸tıgˆı bas¸lıca olumsuzluklar; U¨ru¨nu¨ fiziksel olarak inceleme olanagˆının olmaması, Tedarik ve teslimatta yas¸anan aksaklıklar, Stok ve tes¸hir sorunu ile Tu¨keticinin firma tarafından yanlıs¸ bilgilendirilmesi (dolandırıcılık gibi) s¸eklinde sıralanabilir.
E-I·s¸ Modelleri : E-ticaret konusu ic¸erisinde bu modellere kısaca degˆinilecek olursa, sırasıyla; Gelirlere go¨re sınıflandırma, Tapcott sınıflandırması ve Taraflara go¨re sınıflandırma olarak u¨c¸ e-is¸ modelinden so¨z edilebilir.
Gelirlere go¨re yapılan sınıflandırma adından da anlas¸ılacagˆı u¨zere e-ticaret yapan is¸letmelerin gelirlerini elde etme tu¨rlerine go¨re yapılmıs¸tır. Bunlar; Reklam geliri, U¨yelik geliri, Komisyon geliri, Dogˆrudan satıs¸ geliri, Kendi sitesi u¨zerinden digˆer sitelere yapılan eris¸imler ve is¸lemler u¨zerinden alınan komisyon geliri s¸eklinde sıralanabilir.
Tapcott sınıflandırması ise internet sitesinin tu¨ru¨ne go¨re yapılan bir sınıflandırma olup, gu¨nu¨mu¨zde dolaylı ya da dolaysız yoldan e-ticaret faaliyeti ic¸in yapılan sitelerini sınıflandırmak ic¸in kullanılmaktadır. Tapcott sınıflandırması; Sanal Pazaryerleri, Sanal Aracılar, O¨zel Alıs¸veris¸ Siteleri, Fırsat Siteleri, Degˆer Zincirleri, I·ttifaklar, Sosyal Agˆlar, Bloglar ve Dagˆıtım S¸ebekeleri s¸eklindedir.
I·nternet u¨zerinden is¸lem yapan taraflara go¨re sınıflandırma e-ticarette daha c¸ok yerles¸mis¸tir. Bu bagˆlamda e-ticaret, elektronik ortamda tu¨keticileri , is¸letmeleri ve kamuyu bir araya getirmektedir. Bu u¨c¸ tarafın elektronik ortamda kars¸ılas¸ması sonucu dokuz tu¨r e-ticaretten so¨z edilebilir (S:150, S¸ekil 5.1).
Kamudan yapılan e-ticaret tu¨rleri;
- G2G: Kamudan kamuya (goverment to goverment)
- G2B: Kamudan is¸letmeye (goverment to business)
- G2C: Kamudan tu¨keticiye (goverment to customer)
I·s¸letmeden yapılan e-ticaret tu¨rleri;
- B2G: I·s¸letmeden kamuya (business to goverment)
- B2B: I·s¸letmeden is¸letmeye (business to business)
- B2C: I·s¸letmeden tu¨keticiye (business to customer)
Tu¨keticiden yapılan e-ticaret tu¨rleri;
- C2G: Tu¨keticiden kamuya (customer to business)
- C2B: Tu¨keticiden is¸letmeye (customer to business)
- C2C: Tu¨keticiden tu¨keticiye (customer to customer)
E-ticaretin taraflarına bakılarak incelendigˆinde, yapılan ticari is¸lemlerin c¸oklugˆuna bakılacak olursa, en c¸ok go¨ze c¸arpan e- ticaret tipleri B2B ve B2C olmaktadır. Bu iki e-ticaret tipini sırasıyla C2C ve C2B izlemektedir.
I·s¸letmeden I·s¸letmeye E-Ticaret (B2B) : I·s¸letmelerin satın almak istedikleri u¨ru¨nleri yine u¨ru¨n sagˆlayıcılardan elektronik ortamda sec¸ip, siparis¸ini vermesi ve u¨ru¨nu¨n magˆazaya giris¸ine kadar olan tu¨m belgelerin bu ortamda takip edilmesini ic¸eren su¨rec¸ “ is¸letmeden is¸letmeye ” e- ticaret (B2B) olarak tanımlanmaktadır. “ E-pazaryeri” olarak tanımlanan web adresleri bu is¸letmeleri elektronik ortamda ortak bir platformda bulus¸turan hizmetler olarak B2B ticarette o¨ne c¸ıkmaktadır.
I·s¸letmeden Tu¨keticiye E-Ticaret (B2C) : Tu¨keticilerin Sanal magˆazalardan (www.hepsiburada.com, www.idefix.com vb.) alıs¸veris¸ ve o¨deme yapma, garanti ve teknik destek hizmetlerini alma ve u¨ru¨nu¨ teslim alma su¨rec¸lerini kapsayan e-ticaret bic¸imidir. Ev es¸yalarından elektronigˆe kadar birc¸ok farklı tu¨ketici u¨ru¨nu¨ bulabilecegˆiniz bu alıs¸veris¸ siteleri arasında da fark yaratmaya c¸alıs¸mak ic¸in firmalar bazı stratejiler uygulamaktadırlar. Bunların en fazla kullanılanları kısaca s¸o¨yle ac¸ıklanabilir:
- Fırsat siteleri: Gu¨nlu¨k, saatlik ya da do¨nemlik olarak indirimlerin yapıldıgˆı sitelerdir.
- Gu¨nlu¨k ya da do¨nemlik u¨ru¨n satıs¸ siteleri: U¨ru¨nlerin gu¨ne veya do¨nemlere go¨re su¨rekli degˆis¸tigˆi sitelerdir.
- O¨zel satıs¸ siteleri : Sadece u¨yelerine o¨zel indirimler sunan ve u¨yeligˆin davetiye sistemine dayalı oldugˆu sitelerdir.
Tu¨keticiden Tu¨keticiye E-Ticaret (C2C) : Tu¨keticilerin (aynıs¸ekilde is¸letmelerin) web sitesi u¨zerinde bir ac¸ık artırma su¨reci ile birbirleri arasında u¨ru¨nleri alıp satabildikleri e- ticaret s¸eklidir. Siteler satılan u¨ru¨nden komisyon alarak, satılacak u¨ru¨nu¨n sitede listelenmesi sırasında u¨cret alarak veya site ic¸inde belirli do¨nemler ic¸in sanal du¨kka^n kirası alarak para kazanmaktadırlar.
Tu¨keticiden I·s¸letmeye E-Ticaret (C2B) : “Tu¨keticiden is¸letmeye” e-ticaret tu¨ru¨, mu¨s¸terilerin u¨ru¨n ve hizmet satan is¸letmelere teklif sunması esasına dayanmaktadır. C2B’nin o¨ncu¨su¨ Priceline’dır. Fakat gu¨nu¨mu¨zde farklı C2B o¨rnekleri de vardır. I·kinci el u¨ru¨nlerin tu¨keticiden belirli bir fiyat pazarlıgˆı sonrasında alınıp satıs¸a sunulması tu¨keticiden is¸letmeye e-ticarete o¨rnek olarak go¨sterilebilir. Tu¨ketici bu durumda elindeki u¨ru¨n ile ilgili satın alan is¸letmeye bilgi verir ve fiyat buna go¨re belirlenir.
E-Ticarette Bas¸arının Etkenleri : E-ticaret bilinen “ geleneksel ” ticaret ilkelerine ek olarak bas¸ka etkenleri de dikkate almayı o¨ngo¨ru¨r. Bu etkenler do¨rt grupta toplanabilir:
- Satılan u¨ru¨nu¨ ve mu¨s¸terileri anlamak : Hedef mu¨s¸teri ve beklentileri iyi analiz edilmeli.
- Mu¨s¸terileri bulmak ve onlarla ilis¸ki kurmak : Potansiyel mu¨s¸terilere ulas¸ıp onları c¸ekmek ic¸in reklamlara ve tanıtım faaliyetlerine o¨nem verilmeli.
- Parayı kolay ve gu¨venli bir s¸ekilde aktarabilmek : Kredi kartla alıs¸veris¸, paypal gibi online o¨deme uygulamaları kullanılmalı.
- Fark yaratabilmek : Ku¨c¸u¨k degˆis¸imlerle veya yaratıcı fikirlerle farklılas¸arak, ayrıs¸malı ve dikkat c¸ekilmeli.
E-Ticaret O¨deme Yo¨ntemleri, PayPal ve EDI (Elektronik Veri Degˆis¸tirme) : E-ticarette tu¨keticiler tarafından yapılan is¸lemlerde o¨demeler genelde kredi kartı ve sanal kart ile yapılır. Bunun dıs¸ında; banka havalesi, kapıda o¨deme ve PayPal gibi e-ticaret o¨deme yo¨ntemleri de kullanılmaktadır.
Kredi kartı ve sanal kart ile o¨deme; u¨cretin kis¸inin bankasına ait kredi kartı ile online olarak o¨denmesidir.
Banka havalesi ile o¨deme; u¨cretin kendi banka hesabından satıcıya o¨denmesidir.
Kapıda o¨deme ; u¨cretin mal teslim alınırken kapıdaki go¨revliye elden (nakit veya yine kredi kartı ile) o¨denmesidir.
PayPa l ile o¨deme; banka hesabınızdan PayPal sisteminde olus¸turdugˆunuz hesabınıza para transfer edilir ve online o¨demeler bu hesap u¨zerinden yapılır. Yani direkt olarak sizin banka hesabınız ile satıcı arasında bir is¸lem olmaz. PayPal aracılıgˆıyla du¨nyanın her yerine para go¨nderip almak mu¨mku¨ndu¨r.
I·s¸letmeden is¸letmeye e-ticarette bu¨yu¨k alımlarda “ Elektronik Veri Degˆis¸tirme (EDI) ” kullanılır. O¨rnegˆin, Ford ve General Electric arasında yapılacak o¨demeler gibi. EDI; fatura, satın alma emirleri gibi doku¨manların standart bir formatta bilgisayardan bilgisayara aktarılmasıdır.
Sanal Para (Bitcoin) : Gu¨nu¨mu¨zde sanal para ismiyle o¨zdes¸les¸en degˆer Bitcoin’dir. Sanal para birimleri internet aracılıgˆıyla kullanılan, hic¸bir merkezi otoriteye (u¨lke, devlet banka gibi) ya da aracı kuruma bagˆlı olmayan bir o¨deme aracı olarak go¨zu¨kmektedir. Sanal paranın mucidi olarak Satoshi Nakamoto ismi so¨ylense de mucidinin gerc¸ek isminin bu olup olmadıgˆı bilinmemektedir. Sanal paraların kuru da tıpkı ulusal paralarda oldugˆu gibi arz ve talebe go¨re piyasada belirlenmektedir. Sanal paraların u¨retimi bilgisayarlar tarafından c¸o¨zu¨lmeye c¸alıs¸ılan algoritmalar aracılıgˆıyla olmaktadır. O¨rnegˆin Bitcoin ic¸in 16 haneli bir algoritma ve 21 milyon Bitcoin’le bir sınır koyulmus¸tur. Bu sanal paranın degˆerini kaybetmemesi ve kolaylıkla c¸alınamaması ic¸in yapılmaktadır.
E-Bankacılık
Son yıllarda bilis¸im ve iletis¸im teknolojilerinin ilerlemesi internete eris¸imin kolaylas¸masıyla birlikte elektronik bankacılık faaliyetleri artmıs¸tır. Bu faaliyetler hem bankalara hem de mu¨s¸terilerine kolaylık ve kazanc¸lar getirmis¸tir. Bu sayede bankalar da u¨ru¨n c¸es¸itlerini du¨s¸u¨k maliyetle mu¨s¸terilere ulas¸tırabilme olanagˆı bulmus¸lardır.
E-Bankacılıgˆın Tanımı ve Sagˆladıgˆı Yararlar : E- bankacılık, kısaca, banka mu¨s¸terilerinin bankacılık hizmetlerini elektronik ortamda almasıdır. I·nternet bankacılıgˆı ise bir e-bankacılık s¸eklidir. Telefon, televizyon, ATM (Automatic Teller Machine, Bankamatik), I·nternet ve cep bankacılıgˆı gibi bankacılık hizmetlerinin tu¨mu¨ e- bankacılık kapsamındadır. E-bankacılıgˆın kurumlara sagˆladıgˆı yararlar; Mu¨s¸teri odaklılıgˆın artması; S¸ube, personel ve kira gibi giderlerin azalması; U¨ru¨n yeniligˆi ve c¸es¸itliligˆi; Pazarlama ve iletis¸im; Cogˆrafi bo¨lgeye ve zamana bagˆlı kalmaksızın hizmet sunma imka^nı sagˆlaması olarak sayılabilir.
E-bankacılıgˆın mu¨s¸terilere sagˆladıgˆı yararlar s¸unlardır:
- Bir e-banka hesabı ac¸manın, kullanmanın ve kapatmanın kolay olması,
- I·s¸lem maliyetlerinin daha du¨s¸u¨k olması,
- Bankacılık is¸lemlerinin daha kolay yapılabilmesi,
- Bilgisayarda hesap tutmayı kolaylas¸tırması,
- Banka hesabını her zaman go¨ru¨ntu¨leyebilmenin hesaptaki olası dolandırıcılık faaliyetlerinin c¸ok gec¸meden fark edilebilmesini sagˆlaması,
- I·stenen yer ve zamanda zaman kaybetmeden bankacılık is¸lemlerinin yapılabilmesi,
- Hızlı kredi alma olanagˆı sunması,
- Hızlı sigortacılık is¸lemlerinin yapılabilmesi,
- Verilen hizmetlerin mu¨s¸teri gereksinimlerine uygun olarak tasarlanabilmesi,
- Mu¨s¸terilerin bankacılık hizmetlerini kars¸ılas¸tırabilmelerini sagˆlaması,
- Finansal hizmet u¨ru¨nlerindeki yeniliklerden yararlanmayı sagˆlaması,
- Gelis¸en teknolojinin gerisinde kalmadan, bankaların hizmet boyutlarının genis¸lemesinin mu¨s¸teri u¨zerinde olumlu bir etki yaratması.
E-Bankacılık Hizmetlerinde Kullanıcıların Dikkat Etmesi Gereken Konular : E-bankacılık is¸lemlerinde kullanıcıların dikkat etmesi gereken bas¸lıca konular; o¨zellikle kis¸isel bilgilerin (kimlik numarası, kimlik bilgileri, e-mail adresi vb.), s¸ifre ve mu¨s¸teri numarasının paylas¸ılmaması; gu¨venli olmadıgˆını du¨s¸u¨nu¨len mail, link, yo¨nlendirilmis¸ web sitelerinden uzak durulması; sisteme giris¸ yapılan bilgisayarın veya kullanılan internet agˆının gu¨venligˆinden emin olmak gibi bir c¸ok konuda dikkatli ve hassas olunması; ayrıca kullanılan hesaba ait hareketlerin du¨zenli olarak takip edilmes i s¸eklinde o¨zetlenebilir.
E-Bankacılıgˆın Du¨nyada ve Tu¨rkiye’deki Tarihsel Gelis¸imi : E-bankacılık ilk defa 1980’lerde telefon bankacılıgˆı ile ortaya c¸ıkmıs¸, 1996 yılında ise ilk internet bankacılıgˆı uygulaması hayata gec¸irilmis¸tir.
I·nternet Bankacılık Hizmetleri ve I·nternet Bankacılıgˆı ile Yapılabilecek I·s¸lemler : I·nternet bankacılıgˆı ile yapılabilecek bankacılık is¸lemlerinin ana bas¸lıkları; Hesap is¸lemleri, Para aktarma is¸lemleri, Yatırım is¸lemleri, Kredi kartı is¸lemleri, O¨deme is¸lemleri, Kredi is¸lemleri, Gu¨venlik ve bilgi gu¨ncelleme is¸lemleri, Hesaplarla ilgili bilgilendirme is¸lemleri s¸eklinde sıralanabilir. I·nternet bankacılıgˆından yapılamayacak iki is¸lem; para yatırma ve c¸ekme is¸lemidir.
Elektronik Fon Transferi (EFT) : EFT sistemi, bir bankadan digˆerine Tu¨rk Lirası cinsinden o¨deme go¨nderilmesini sagˆlayan elektronik o¨deme sistemidir. EFT hızlı para dolas¸ımı ile hem ticari hem de is¸ verimliligˆi ac¸ısından kurumlara zaman kazandırması ile o¨nemlidir. Bir banka EFT sistemini kullanarak bas¸ka bir bankanın hesabına para yollayabilir, ancak bas¸ka bankanın hesabından kendi hesabına para c¸ekemez. EFT sistemi hafta sonu ve tatil gu¨nleri c¸alıs¸maz. Fakat internet bankacılıgˆı ile ileri tarihli EFT emri verilebilir.
E-Devlet
Dijital devlet, Akıllı devlet, Sanal devlet olarak da isimlendirilen “ e-devlet ” kavramı kısaca, devletin kendi ic¸ is¸leyis¸inde ve sundugˆu hizmetlerde bilis¸im teknolojilerinin kullanılmasına olanak tanımaktır. E-devlet daha kapsamlı tanımlanacak olursa, devlet kurum ve kurulus¸larının kendi aralarındaki is¸lemlerin yanında vatandas¸ ve is¸ du¨nyası ile olan is¸lemlerini de elektronik arac¸ları en etkili s¸ekilde kullanarak, geleneksel kamu hizmetlerinin elektronik ortamda yu¨ru¨tu¨lmesinin, daha etkili, sade, katılımcı ve s¸effaf yo¨netim anlayıs¸ının benimsenmesinin olanaklı hale getirilmesidir.
E-devletin en o¨nemli amacı ; vatandas¸lar, is¸ du¨nyası ve kamu kurulus¸ları arasında gerc¸ekles¸tirilen is¸lemleri desteklemek ve bu is¸lemleri olabildigˆince basitles¸tirmektir. E-devletin digˆer amac¸ları da; Harcamalardan tasarruf sagˆlanması, Ka^gˆıt is¸lemlerinin kontrol altına alınması, S¸effaflık, Hizmet kalitesi, Kesintisiz, hızlı, rahat ve kolay kamu hizmeti ile Katılımın artmas ı s¸eklinde sıralanabilir.
Tu¨rkiye’nin E-Devlet Uygulamaları : 1990’lı yılların ikinci yarısından itibaren bas¸layan kamu hizmetlerini elektronik ortamda sunma c¸alıs¸maları, 2000’li yıllara kadar birc¸ok farklı kurul kurularak hayata gec¸irilmeye c¸alıs¸ılmıs¸tır. Ancak ilk uygulama c¸alıs¸maları ve birikimlerin bir sonucu olarak 2008 yılında “ e-Devlet Ana Kapısı ” web adresi ( www.turkiye.gov.tr ) faaliyete gec¸irilmis¸tir . Merkezi Nu¨fus I·daresi Sistemi (MERNI·S), Polis Bilgi Agˆı (POLNET), Arac¸ ve Su¨ru¨cu¨ Bilgi Sistemi (ASBI·S) vb. birc¸ok devlet sitesi www.turkiye.gov.tr adresi u¨zerinden ulas¸abilir hale gelmis¸tir. 2017 yılı itibarıyla e-devlet kapısına kayıtlı 34 milyonun u¨zerinde kullanıcı, 345 kurum ve 2288 hizmet bulunmaktadır.
E-Devletin Temel O¨gˆeleri : E-devleti olus¸turan u¨c¸ temel o¨gˆe; Devlet, Vatandas¸ ve I· s¸ du¨nyası dır. Bazı kaynaklar bu o¨gˆelere bir de devlet c¸alıs¸anlarını eklemektedir.
Sigorta, dogˆalgaz, elektrik ve su o¨demesi gibi herkesin yaptıgˆı genel is¸lemlere ek olarak gu¨mru¨k is¸lemlerindens¸irket kurulmasında alınacak izinler ve yasal is¸lemlerin tamamlanmasına kadar tu¨m is¸lemleri ic¸ine alan Kamudan I·s¸letmeye E-Ticaret (G2G) ile dogˆum ve o¨lu¨m kayıtlarını, ceza sorgulamadan s¸ika^yet bildirmeye kadar is¸lemlerin yapıldıgˆı Kamudan Tu¨keticiye E-Ticaret (G2C) e-devletin temel o¨gˆeleri arasındaki etkiles¸imlerdir.
E-I·mza ve Kayıtlı E-Posta (KEP)
I·mza bir belgeyi kanıtlamak ic¸in yapılan her tu¨rlu¨ is¸aret olarak ifade edilebilir. Gu¨nu¨mu¨zde elektronik ortamda evrakların gu¨venilirligˆinin sagˆlanması ve belge sahiplerinin hukuken korunması amacıyla e-imza uygulamaları bas¸latılmıs¸tır. 5070 sayılı Elektronik I·mza Kanunu’nda (EI·K) e-imza “Bas¸ka bir elektronik veriye eklenen ya da elektronik veriyle mantıksal bagˆlantısı bulunan ve kimlik dogˆrulama amacıyla kullanılan elektronik veri” olarak tanımlanır. Aynı kanunda elektronik veri; “Elektronik, optik ya da benzeri yollarla u¨retilen, tas¸ınan yahut saklanan kayıtlar” s¸eklinde tanımlanır. E-imza, ıslak imzaların tarayıcıdan gec¸irilmis¸ hali olan sayısallas¸tırılmıs¸ imzaları, go¨z retinası, parmak izi ya da ses gibi biyometrik teknikleri ic¸eren e-imzaları yahut bilginin bu¨tu¨nlu¨gˆu¨nu¨ ve tarafların kimliklerinin dogˆrulugˆunu sagˆlayan sayısal imzaları ic¸ermektedir. Elektronik imza verisi kis¸iye ve imzalanan belgeye go¨re u¨retilir. E-imzalar; basit, gelis¸mis¸ ve gu¨venli olmak u¨zere u¨c¸ s¸ekilde sınıflandırılır.
Kayıtlı e-posta (KEP), go¨nderici ve alıcı kimliklerinin ac¸ık ve belli oldugˆu, go¨nderi zamanının ve ic¸erigˆin degˆis¸tirilemedigˆi, uyus¸mazlık ya da yargı su¨rec¸lerinde hukuki gec¸erliligˆi olan gu¨venli e-posta hizmetidir. Standart e-posta (SEP) ile iletis¸im/belge paylas¸ımı, yasal olarak gec¸erli ve teknik olarak gu¨venli kabul edilmeyen, iletimin kesin olarak sagˆlanamadıgˆı ve inkar edilebilen bir iletis¸ims¸eklidir.
Gu¨venli E-I·mza Nedir, Neleri I·c¸erir ve Nasıl Alınır? I·mza sahibine ait olan, sadece imza sahibinde bulunan gu¨venli elektronik imza olus¸turma aracı ile olus¸turulan, Nitelikli Elektronik Sertifikaya (NES) dayanarak imza sahibinin kimlik tespitine olanak ve imzalanmıs¸ elektronik veride sonradan herhangi bir degˆis¸iklik yapılıp yapılmadıgˆının tespit edilmesini sagˆlayan, e-imzaya “ gu¨venli e-imza ” denir. E lektronik imzanın atılabilmesi ic¸in kis¸iye ait bir NES’in olması gerekir. NES’e ait; Ac¸ık Anahtar (Public Key) ve O¨zel Anahtardır (Private Key) olarak iki anahtar u¨retilir. Sadece kis¸iye o¨zel u¨retilen o¨zel anahtar , akıllı kart ic¸erisinde sahibine teslim edilir. Kis¸iye ait ac¸ık anahtar ise kullanıcının istegˆine bagˆlı olarak, herkesin eris¸imine ac¸ık bir dizin sisteminde tutulmaktadır. O¨zel anahtar kullanarak, imzalama programı ile elektronik belgeye ait imzalama verisi olus¸turulur. Ac¸ık anahtar ile de imzalanan elektronik belgedeki imzalama verisinin imzalayan kis¸iye ait olup olmadıgˆı kontrol edilir.
E-I·mza ve KEP’in Yararları ve Kullanıldıgˆı Yerler: E-imza ile e-devlet ve e-ticaret daha is¸levsel ve gu¨venli olmaktadır. KEP ic¸in de aynı s¸eyler gec¸erlidir. E-imza sayesinde yapılan is¸lemlerde yazılı evrak hazırlama ve bulundurma zorunlulugˆu ortadan kaldırılarak gereksiz bir israf o¨nlenmis¸olmaktadır. E-imza, kurumsal gu¨venlikten kis¸isel gu¨venligˆe, e-ticaretten e-devlet uygulamalarına birc¸ok alanda kullanılabilmektedir. Genellenecek olursa e-imzanın; kamu ve ticaret olarak iki alanda kullanımından so¨z edilebilir:
- Kamuda kurum ic¸i ve kurumlar arası is¸lemlerde kullanılan e-imza : Sınav bas¸vuruları, vergi o¨demeleri, personel izinleri vb. gibi kamuda ihtiyac¸ duyulan is¸lemlerde kullanılır.
- Ticari alanda kullanılan e-imza : Bankacılık ve yatırım is¸lemleri, sigortacılık is¸lemleri, siparis¸ verme- alma gibi ticari faaliyetlerde kullanılır.
KEP’in yararları s¸o¨yle sıralanabilir:
- KEP yasal bir kanıt olarak kullanılabilir.
- E-posta teslim edildikten 24 saat sonra alıcısı tarafından yasal olarak okundu kabul edilir.
- Go¨nderinin bu¨tu¨nlu¨gˆu¨nu¨ gu¨vence altına alır, degˆis¸tirilmesi o¨nler.
- Bilgi akıs¸ının hızlı ve gu¨venli ilerlemesini sagˆlar. Resmi ve ticari yazıs¸maların hızlanmasını sagˆlar.
- Kagˆıt kullanımı, ars¸ivleme, posta ve is¸lem maliyetlerinin du¨s¸mesini sagˆlar.
- Kis¸ilerin, is¸letmelerin ve kamu kurumlarının yapmıs¸ oldugˆu yazıs¸malara daha hızlı bir s¸ekilde ulas¸ım imkanı sunar.
- Go¨nderilip, alınan evrakların kaybolma riskini en aza indirir.
Yeni Tu¨rk Ticaret Kanunu : Yeni Tu¨rk Ticaret Kanunu’yla birc¸ok ticari is¸lemde e-imza yasal olarak kullanılabilir hale gelmekte ve kullanım alanları artmaktadır. Yasaya go¨re e- imza ile imzalanan tu¨m belgeler yazılı olarak dosyalanabilecegˆi gibi elektronik ortamda da saklanabilir. Kanunun elektronik is¸lemlerle ilgili getirdigˆi bir konu da sermaye s¸irketlerine (sermayesi paylara bo¨lu¨nmu¨s¸ komandit s¸irket, limited s¸irket ve anonim s¸irket) web sayfası ac¸ma zorunlulugˆudur. Bu kapsamda sermaye s¸irketleri web sitelerinde:
- S¸irketin yasal olarak yapması gereken duyuruları,
- Pay sahipleri ve ortakları ac¸ısından o¨nem tas¸ıyan ac¸ıklamaları,
- Yo¨netim kurulu ve genel kurul toplantılarının hazırlıkları ve yapılması ile ilgili, ortaklara sunulması gereken belgeleri,
- Yo¨netim kurulu ve genel kurullara ilis¸kin davetlerin yapılmasına, oy verme, s¸effaflık ve kamuyu aydınlatma yo¨nu¨nden zorunlu ve bilgi toplumu bagˆlamında yararlı go¨ru¨len hizmet ve bilgileri,
- Bilgi almaya yo¨nelik sorulara, verilen bilgiye ve benzeri digˆer is¸lemler ile bu kanunda ve bas¸ka kanunlarda pay sahiplerinin ya da ortakların aydınlatılmasının o¨ngo¨ru¨ldu¨gˆu¨ konuları,
- Ayrıca, finansal tabloları, bunların dipnotları, yıllık rapor, yo¨netim kurulunun kurumsal yo¨netim ilkelerine ne oranda uyuldugˆuna ilis¸kin yıllık degˆerleme ac¸ıklamasını (ki bu tablolar ile her tu¨rlu¨ raporlar u¨c¸ yıl su¨re ile ilgili web sitesinde kalmak zorundadır),
- Denetc¸inin, o¨zel denetc¸inin, is¸lem denetc¸ilerinin raporları ve yetkili kurul ve bakanlıkların istedikleri pay sahiplerinin ve sermaye piyasasını ilgilendiren konulara ilis¸kin olarak s¸irketin yanıtlarını ve bas¸ka bildirimleri ve digˆer bilgileri web sayfalarında yayınlamak zorundadırlar.
Yeni “ Tu¨rk Ticaret Kanunu ”na go¨re Yo¨netim Kurulu toplantıları elektronik ortamda yapılabilir, alınan kararlar da bu ortamda onaylanabilir ve kayıt altına alınabilir.
Giris¸
Gu¨nu¨mu¨zde e-ticaret insan hayatının neredeyse her anına yayılmıs¸ durumdadır. Genel anlamda kis¸ilerin, kurumların veya s¸irketlerin elektronik ortam u¨zerinden u¨ru¨n ve hizmetlerin alınıp satılmasına olanak sagˆlayan yapı e-ticaret olarak tanımlanmaktadır.
E-Ticaret
1995’te bas¸layan e-ticaret kavramı 2006 yılına kadar gec¸en su¨rede o¨nemli bir bu¨yu¨me go¨stermis¸, ancak 2008-2009 yıllarında bu¨yu¨me yavas¸lamıs¸ ve 2009’da ise yatay seyretmis¸tir. Bo¨ylece ticaretin elektronik ortamda yapılmasına yo¨nelik bu ilgi ve heves yerini e-ticaretin kendine o¨zgu¨n yapısını anlamaya yo¨nelik ikinci evreye bırakmıs¸tır.
E-Ticaretin Tanımı : E-ticaret konusunda en c¸ok kabul go¨ren tanım Ekonomik Kalkınma ve I·s¸birligˆi Tes¸kilatı’nın (OECD-Organization for Economic Cooperation and Development) yaptıgˆıdır. Bu tanıma go¨re: “Kis¸ilerin ve kurumların katıldıgˆı yazılı metin, ses, go¨ru¨ntu¨ gibi sayısallas¸tırılmıs¸ verilerin is¸lenerek ac¸ık ya da kapalı agˆlar u¨zerinden iletilmesine dayanan ticaret ile ilgili is¸lemlere e- ticaret denilmektedir.” Du¨nya Ticaret O¨rgu¨tu¨ (WTO, World Trade Organization) e-ticareti: “Mal ve hizmetlerin u¨retim, reklam, satıs¸ ve dagˆıtımının telekomu¨nikasyon agˆları u¨zerinden yapılmasıdır.” s¸eklinde tanımlamaktadır. Tu¨rkiye Elektronik Ticaret Kurulu (ETI·K) e-ticareti: “Elektronik ticaret, mal ve hizmetlerin u¨retim, tanıtım, satıs¸, sigorta, dagˆıtım ve o¨deme is¸lemlerinin bilgisayar agˆları u¨zerinden yapılmasıdır.” s¸eklinde tanımlamaktadır.
E-ticaret ic¸in yapılan bu tanımlamaların ortak o¨zelliklerini ic¸eren bir tanım yapılacak olursa: “E-ticaret, mal ve hizmetlerin u¨retimine, pazarlanmasına, dagˆıtımına ve o¨demenin yapılmasına ilis¸kin is¸lemlerin, internet ortamında gerc¸ekles¸tirilmesidir.” sonucuna ulas¸ılabilir.
E-Ticaretin Olumlu ve Olumsuz O¨zellikleri : Satıcılar ac¸ısından e-ticaretin olumlu yanları s¸unlardır:
- Yatırım maliyetleri du¨s¸u¨ktu¨r.
- I·s¸letme giderleri du¨s¸u¨ktu¨r.
- Yer kısıtlaması yoktur.
- Satıs¸ ic¸in zaman kısıtlaması yoktur.
- I·s¸lemler her zaman kayıt altındadır.
- U¨ru¨nlerle ilgili genis¸ bilgiye yer verilebilir.
- Stok zorunlulugˆu yoktur.
- Ku¨c¸u¨k ve orta o¨lc¸ekli is¸letmeler ic¸in rekabet u¨stu¨nlu¨gˆu¨ vardır.
- Mu¨s¸teri takibi kolaydır.
E-ticaretin tu¨keticiler ac¸ısından olumlu yanları s¸unlardır:
- Her an, her yerden alıs¸veris¸ yapabilme olanagˆı sunması.
- Aynı anda farklı magˆazalar dolas¸ılabilir.
- Hızlı bir s¸ekilde u¨ru¨n fiyatları kars¸ılas¸tırılabilir.
- U¨ru¨nlerin o¨zellikleri ile ilgili detaylı bilgi edinilebilir.
- U¨ru¨n yorumlarından faydalanılabilir, u¨ru¨nlere yorum yapılabilir.
- O¨deme sec¸enekleri fazladır.
- I·kinci el u¨ru¨n alıs¸veris¸ olanagˆı sunulabilir.
E-ticaretin yol ac¸tıgˆı bas¸lıca olumsuzluklar; U¨ru¨nu¨ fiziksel olarak inceleme olanagˆının olmaması, Tedarik ve teslimatta yas¸anan aksaklıklar, Stok ve tes¸hir sorunu ile Tu¨keticinin firma tarafından yanlıs¸ bilgilendirilmesi (dolandırıcılık gibi) s¸eklinde sıralanabilir.
E-I·s¸ Modelleri : E-ticaret konusu ic¸erisinde bu modellere kısaca degˆinilecek olursa, sırasıyla; Gelirlere go¨re sınıflandırma, Tapcott sınıflandırması ve Taraflara go¨re sınıflandırma olarak u¨c¸ e-is¸ modelinden so¨z edilebilir.
Gelirlere go¨re yapılan sınıflandırma adından da anlas¸ılacagˆı u¨zere e-ticaret yapan is¸letmelerin gelirlerini elde etme tu¨rlerine go¨re yapılmıs¸tır. Bunlar; Reklam geliri, U¨yelik geliri, Komisyon geliri, Dogˆrudan satıs¸ geliri, Kendi sitesi u¨zerinden digˆer sitelere yapılan eris¸imler ve is¸lemler u¨zerinden alınan komisyon geliri s¸eklinde sıralanabilir.
Tapcott sınıflandırması ise internet sitesinin tu¨ru¨ne go¨re yapılan bir sınıflandırma olup, gu¨nu¨mu¨zde dolaylı ya da dolaysız yoldan e-ticaret faaliyeti ic¸in yapılan sitelerini sınıflandırmak ic¸in kullanılmaktadır. Tapcott sınıflandırması; Sanal Pazaryerleri, Sanal Aracılar, O¨zel Alıs¸veris¸ Siteleri, Fırsat Siteleri, Degˆer Zincirleri, I·ttifaklar, Sosyal Agˆlar, Bloglar ve Dagˆıtım S¸ebekeleri s¸eklindedir.
I·nternet u¨zerinden is¸lem yapan taraflara go¨re sınıflandırma e-ticarette daha c¸ok yerles¸mis¸tir. Bu bagˆlamda e-ticaret, elektronik ortamda tu¨keticileri , is¸letmeleri ve kamuyu bir araya getirmektedir. Bu u¨c¸ tarafın elektronik ortamda kars¸ılas¸ması sonucu dokuz tu¨r e-ticaretten so¨z edilebilir (S:150, S¸ekil 5.1).
Kamudan yapılan e-ticaret tu¨rleri;
- G2G: Kamudan kamuya (goverment to goverment)
- G2B: Kamudan is¸letmeye (goverment to business)
- G2C: Kamudan tu¨keticiye (goverment to customer)
I·s¸letmeden yapılan e-ticaret tu¨rleri;
- B2G: I·s¸letmeden kamuya (business to goverment)
- B2B: I·s¸letmeden is¸letmeye (business to business)
- B2C: I·s¸letmeden tu¨keticiye (business to customer)
Tu¨keticiden yapılan e-ticaret tu¨rleri;
- C2G: Tu¨keticiden kamuya (customer to business)
- C2B: Tu¨keticiden is¸letmeye (customer to business)
- C2C: Tu¨keticiden tu¨keticiye (customer to customer)
E-ticaretin taraflarına bakılarak incelendigˆinde, yapılan ticari is¸lemlerin c¸oklugˆuna bakılacak olursa, en c¸ok go¨ze c¸arpan e- ticaret tipleri B2B ve B2C olmaktadır. Bu iki e-ticaret tipini sırasıyla C2C ve C2B izlemektedir.
I·s¸letmeden I·s¸letmeye E-Ticaret (B2B) : I·s¸letmelerin satın almak istedikleri u¨ru¨nleri yine u¨ru¨n sagˆlayıcılardan elektronik ortamda sec¸ip, siparis¸ini vermesi ve u¨ru¨nu¨n magˆazaya giris¸ine kadar olan tu¨m belgelerin bu ortamda takip edilmesini ic¸eren su¨rec¸ “ is¸letmeden is¸letmeye ” e- ticaret (B2B) olarak tanımlanmaktadır. “ E-pazaryeri” olarak tanımlanan web adresleri bu is¸letmeleri elektronik ortamda ortak bir platformda bulus¸turan hizmetler olarak B2B ticarette o¨ne c¸ıkmaktadır.
I·s¸letmeden Tu¨keticiye E-Ticaret (B2C) : Tu¨keticilerin Sanal magˆazalardan (www.hepsiburada.com, www.idefix.com vb.) alıs¸veris¸ ve o¨deme yapma, garanti ve teknik destek hizmetlerini alma ve u¨ru¨nu¨ teslim alma su¨rec¸lerini kapsayan e-ticaret bic¸imidir. Ev es¸yalarından elektronigˆe kadar birc¸ok farklı tu¨ketici u¨ru¨nu¨ bulabilecegˆiniz bu alıs¸veris¸ siteleri arasında da fark yaratmaya c¸alıs¸mak ic¸in firmalar bazı stratejiler uygulamaktadırlar. Bunların en fazla kullanılanları kısaca s¸o¨yle ac¸ıklanabilir:
- Fırsat siteleri: Gu¨nlu¨k, saatlik ya da do¨nemlik olarak indirimlerin yapıldıgˆı sitelerdir.
- Gu¨nlu¨k ya da do¨nemlik u¨ru¨n satıs¸ siteleri: U¨ru¨nlerin gu¨ne veya do¨nemlere go¨re su¨rekli degˆis¸tigˆi sitelerdir.
- O¨zel satıs¸ siteleri : Sadece u¨yelerine o¨zel indirimler sunan ve u¨yeligˆin davetiye sistemine dayalı oldugˆu sitelerdir.
Tu¨keticiden Tu¨keticiye E-Ticaret (C2C) : Tu¨keticilerin (aynıs¸ekilde is¸letmelerin) web sitesi u¨zerinde bir ac¸ık artırma su¨reci ile birbirleri arasında u¨ru¨nleri alıp satabildikleri e- ticaret s¸eklidir. Siteler satılan u¨ru¨nden komisyon alarak, satılacak u¨ru¨nu¨n sitede listelenmesi sırasında u¨cret alarak veya site ic¸inde belirli do¨nemler ic¸in sanal du¨kka^n kirası alarak para kazanmaktadırlar.
Tu¨keticiden I·s¸letmeye E-Ticaret (C2B) : “Tu¨keticiden is¸letmeye” e-ticaret tu¨ru¨, mu¨s¸terilerin u¨ru¨n ve hizmet satan is¸letmelere teklif sunması esasına dayanmaktadır. C2B’nin o¨ncu¨su¨ Priceline’dır. Fakat gu¨nu¨mu¨zde farklı C2B o¨rnekleri de vardır. I·kinci el u¨ru¨nlerin tu¨keticiden belirli bir fiyat pazarlıgˆı sonrasında alınıp satıs¸a sunulması tu¨keticiden is¸letmeye e-ticarete o¨rnek olarak go¨sterilebilir. Tu¨ketici bu durumda elindeki u¨ru¨n ile ilgili satın alan is¸letmeye bilgi verir ve fiyat buna go¨re belirlenir.
E-Ticarette Bas¸arının Etkenleri : E-ticaret bilinen “ geleneksel ” ticaret ilkelerine ek olarak bas¸ka etkenleri de dikkate almayı o¨ngo¨ru¨r. Bu etkenler do¨rt grupta toplanabilir:
- Satılan u¨ru¨nu¨ ve mu¨s¸terileri anlamak : Hedef mu¨s¸teri ve beklentileri iyi analiz edilmeli.
- Mu¨s¸terileri bulmak ve onlarla ilis¸ki kurmak : Potansiyel mu¨s¸terilere ulas¸ıp onları c¸ekmek ic¸in reklamlara ve tanıtım faaliyetlerine o¨nem verilmeli.
- Parayı kolay ve gu¨venli bir s¸ekilde aktarabilmek : Kredi kartla alıs¸veris¸, paypal gibi online o¨deme uygulamaları kullanılmalı.
- Fark yaratabilmek : Ku¨c¸u¨k degˆis¸imlerle veya yaratıcı fikirlerle farklılas¸arak, ayrıs¸malı ve dikkat c¸ekilmeli.
E-Ticaret O¨deme Yo¨ntemleri, PayPal ve EDI (Elektronik Veri Degˆis¸tirme) : E-ticarette tu¨keticiler tarafından yapılan is¸lemlerde o¨demeler genelde kredi kartı ve sanal kart ile yapılır. Bunun dıs¸ında; banka havalesi, kapıda o¨deme ve PayPal gibi e-ticaret o¨deme yo¨ntemleri de kullanılmaktadır.
Kredi kartı ve sanal kart ile o¨deme; u¨cretin kis¸inin bankasına ait kredi kartı ile online olarak o¨denmesidir.
Banka havalesi ile o¨deme; u¨cretin kendi banka hesabından satıcıya o¨denmesidir.
Kapıda o¨deme ; u¨cretin mal teslim alınırken kapıdaki go¨revliye elden (nakit veya yine kredi kartı ile) o¨denmesidir.
PayPa l ile o¨deme; banka hesabınızdan PayPal sisteminde olus¸turdugˆunuz hesabınıza para transfer edilir ve online o¨demeler bu hesap u¨zerinden yapılır. Yani direkt olarak sizin banka hesabınız ile satıcı arasında bir is¸lem olmaz. PayPal aracılıgˆıyla du¨nyanın her yerine para go¨nderip almak mu¨mku¨ndu¨r.
I·s¸letmeden is¸letmeye e-ticarette bu¨yu¨k alımlarda “ Elektronik Veri Degˆis¸tirme (EDI) ” kullanılır. O¨rnegˆin, Ford ve General Electric arasında yapılacak o¨demeler gibi. EDI; fatura, satın alma emirleri gibi doku¨manların standart bir formatta bilgisayardan bilgisayara aktarılmasıdır.
Sanal Para (Bitcoin) : Gu¨nu¨mu¨zde sanal para ismiyle o¨zdes¸les¸en degˆer Bitcoin’dir. Sanal para birimleri internet aracılıgˆıyla kullanılan, hic¸bir merkezi otoriteye (u¨lke, devlet banka gibi) ya da aracı kuruma bagˆlı olmayan bir o¨deme aracı olarak go¨zu¨kmektedir. Sanal paranın mucidi olarak Satoshi Nakamoto ismi so¨ylense de mucidinin gerc¸ek isminin bu olup olmadıgˆı bilinmemektedir. Sanal paraların kuru da tıpkı ulusal paralarda oldugˆu gibi arz ve talebe go¨re piyasada belirlenmektedir. Sanal paraların u¨retimi bilgisayarlar tarafından c¸o¨zu¨lmeye c¸alıs¸ılan algoritmalar aracılıgˆıyla olmaktadır. O¨rnegˆin Bitcoin ic¸in 16 haneli bir algoritma ve 21 milyon Bitcoin’le bir sınır koyulmus¸tur. Bu sanal paranın degˆerini kaybetmemesi ve kolaylıkla c¸alınamaması ic¸in yapılmaktadır.
E-Bankacılık
Son yıllarda bilis¸im ve iletis¸im teknolojilerinin ilerlemesi internete eris¸imin kolaylas¸masıyla birlikte elektronik bankacılık faaliyetleri artmıs¸tır. Bu faaliyetler hem bankalara hem de mu¨s¸terilerine kolaylık ve kazanc¸lar getirmis¸tir. Bu sayede bankalar da u¨ru¨n c¸es¸itlerini du¨s¸u¨k maliyetle mu¨s¸terilere ulas¸tırabilme olanagˆı bulmus¸lardır.
E-Bankacılıgˆın Tanımı ve Sagˆladıgˆı Yararlar : E- bankacılık, kısaca, banka mu¨s¸terilerinin bankacılık hizmetlerini elektronik ortamda almasıdır. I·nternet bankacılıgˆı ise bir e-bankacılık s¸eklidir. Telefon, televizyon, ATM (Automatic Teller Machine, Bankamatik), I·nternet ve cep bankacılıgˆı gibi bankacılık hizmetlerinin tu¨mu¨ e- bankacılık kapsamındadır. E-bankacılıgˆın kurumlara sagˆladıgˆı yararlar; Mu¨s¸teri odaklılıgˆın artması; S¸ube, personel ve kira gibi giderlerin azalması; U¨ru¨n yeniligˆi ve c¸es¸itliligˆi; Pazarlama ve iletis¸im; Cogˆrafi bo¨lgeye ve zamana bagˆlı kalmaksızın hizmet sunma imka^nı sagˆlaması olarak sayılabilir.
E-bankacılıgˆın mu¨s¸terilere sagˆladıgˆı yararlar s¸unlardır:
- Bir e-banka hesabı ac¸manın, kullanmanın ve kapatmanın kolay olması,
- I·s¸lem maliyetlerinin daha du¨s¸u¨k olması,
- Bankacılık is¸lemlerinin daha kolay yapılabilmesi,
- Bilgisayarda hesap tutmayı kolaylas¸tırması,
- Banka hesabını her zaman go¨ru¨ntu¨leyebilmenin hesaptaki olası dolandırıcılık faaliyetlerinin c¸ok gec¸meden fark edilebilmesini sagˆlaması,
- I·stenen yer ve zamanda zaman kaybetmeden bankacılık is¸lemlerinin yapılabilmesi,
- Hızlı kredi alma olanagˆı sunması,
- Hızlı sigortacılık is¸lemlerinin yapılabilmesi,
- Verilen hizmetlerin mu¨s¸teri gereksinimlerine uygun olarak tasarlanabilmesi,
- Mu¨s¸terilerin bankacılık hizmetlerini kars¸ılas¸tırabilmelerini sagˆlaması,
- Finansal hizmet u¨ru¨nlerindeki yeniliklerden yararlanmayı sagˆlaması,
- Gelis¸en teknolojinin gerisinde kalmadan, bankaların hizmet boyutlarının genis¸lemesinin mu¨s¸teri u¨zerinde olumlu bir etki yaratması.
E-Bankacılık Hizmetlerinde Kullanıcıların Dikkat Etmesi Gereken Konular : E-bankacılık is¸lemlerinde kullanıcıların dikkat etmesi gereken bas¸lıca konular; o¨zellikle kis¸isel bilgilerin (kimlik numarası, kimlik bilgileri, e-mail adresi vb.), s¸ifre ve mu¨s¸teri numarasının paylas¸ılmaması; gu¨venli olmadıgˆını du¨s¸u¨nu¨len mail, link, yo¨nlendirilmis¸ web sitelerinden uzak durulması; sisteme giris¸ yapılan bilgisayarın veya kullanılan internet agˆının gu¨venligˆinden emin olmak gibi bir c¸ok konuda dikkatli ve hassas olunması; ayrıca kullanılan hesaba ait hareketlerin du¨zenli olarak takip edilmes i s¸eklinde o¨zetlenebilir.
E-Bankacılıgˆın Du¨nyada ve Tu¨rkiye’deki Tarihsel Gelis¸imi : E-bankacılık ilk defa 1980’lerde telefon bankacılıgˆı ile ortaya c¸ıkmıs¸, 1996 yılında ise ilk internet bankacılıgˆı uygulaması hayata gec¸irilmis¸tir.
I·nternet Bankacılık Hizmetleri ve I·nternet Bankacılıgˆı ile Yapılabilecek I·s¸lemler : I·nternet bankacılıgˆı ile yapılabilecek bankacılık is¸lemlerinin ana bas¸lıkları; Hesap is¸lemleri, Para aktarma is¸lemleri, Yatırım is¸lemleri, Kredi kartı is¸lemleri, O¨deme is¸lemleri, Kredi is¸lemleri, Gu¨venlik ve bilgi gu¨ncelleme is¸lemleri, Hesaplarla ilgili bilgilendirme is¸lemleri s¸eklinde sıralanabilir. I·nternet bankacılıgˆından yapılamayacak iki is¸lem; para yatırma ve c¸ekme is¸lemidir.
Elektronik Fon Transferi (EFT) : EFT sistemi, bir bankadan digˆerine Tu¨rk Lirası cinsinden o¨deme go¨nderilmesini sagˆlayan elektronik o¨deme sistemidir. EFT hızlı para dolas¸ımı ile hem ticari hem de is¸ verimliligˆi ac¸ısından kurumlara zaman kazandırması ile o¨nemlidir. Bir banka EFT sistemini kullanarak bas¸ka bir bankanın hesabına para yollayabilir, ancak bas¸ka bankanın hesabından kendi hesabına para c¸ekemez. EFT sistemi hafta sonu ve tatil gu¨nleri c¸alıs¸maz. Fakat internet bankacılıgˆı ile ileri tarihli EFT emri verilebilir.
E-Devlet
Dijital devlet, Akıllı devlet, Sanal devlet olarak da isimlendirilen “ e-devlet ” kavramı kısaca, devletin kendi ic¸ is¸leyis¸inde ve sundugˆu hizmetlerde bilis¸im teknolojilerinin kullanılmasına olanak tanımaktır. E-devlet daha kapsamlı tanımlanacak olursa, devlet kurum ve kurulus¸larının kendi aralarındaki is¸lemlerin yanında vatandas¸ ve is¸ du¨nyası ile olan is¸lemlerini de elektronik arac¸ları en etkili s¸ekilde kullanarak, geleneksel kamu hizmetlerinin elektronik ortamda yu¨ru¨tu¨lmesinin, daha etkili, sade, katılımcı ve s¸effaf yo¨netim anlayıs¸ının benimsenmesinin olanaklı hale getirilmesidir.
E-devletin en o¨nemli amacı ; vatandas¸lar, is¸ du¨nyası ve kamu kurulus¸ları arasında gerc¸ekles¸tirilen is¸lemleri desteklemek ve bu is¸lemleri olabildigˆince basitles¸tirmektir. E-devletin digˆer amac¸ları da; Harcamalardan tasarruf sagˆlanması, Ka^gˆıt is¸lemlerinin kontrol altına alınması, S¸effaflık, Hizmet kalitesi, Kesintisiz, hızlı, rahat ve kolay kamu hizmeti ile Katılımın artmas ı s¸eklinde sıralanabilir.
Tu¨rkiye’nin E-Devlet Uygulamaları : 1990’lı yılların ikinci yarısından itibaren bas¸layan kamu hizmetlerini elektronik ortamda sunma c¸alıs¸maları, 2000’li yıllara kadar birc¸ok farklı kurul kurularak hayata gec¸irilmeye c¸alıs¸ılmıs¸tır. Ancak ilk uygulama c¸alıs¸maları ve birikimlerin bir sonucu olarak 2008 yılında “ e-Devlet Ana Kapısı ” web adresi ( www.turkiye.gov.tr ) faaliyete gec¸irilmis¸tir . Merkezi Nu¨fus I·daresi Sistemi (MERNI·S), Polis Bilgi Agˆı (POLNET), Arac¸ ve Su¨ru¨cu¨ Bilgi Sistemi (ASBI·S) vb. birc¸ok devlet sitesi www.turkiye.gov.tr adresi u¨zerinden ulas¸abilir hale gelmis¸tir. 2017 yılı itibarıyla e-devlet kapısına kayıtlı 34 milyonun u¨zerinde kullanıcı, 345 kurum ve 2288 hizmet bulunmaktadır.
E-Devletin Temel O¨gˆeleri : E-devleti olus¸turan u¨c¸ temel o¨gˆe; Devlet, Vatandas¸ ve I· s¸ du¨nyası dır. Bazı kaynaklar bu o¨gˆelere bir de devlet c¸alıs¸anlarını eklemektedir.
Sigorta, dogˆalgaz, elektrik ve su o¨demesi gibi herkesin yaptıgˆı genel is¸lemlere ek olarak gu¨mru¨k is¸lemlerindens¸irket kurulmasında alınacak izinler ve yasal is¸lemlerin tamamlanmasına kadar tu¨m is¸lemleri ic¸ine alan Kamudan I·s¸letmeye E-Ticaret (G2G) ile dogˆum ve o¨lu¨m kayıtlarını, ceza sorgulamadan s¸ika^yet bildirmeye kadar is¸lemlerin yapıldıgˆı Kamudan Tu¨keticiye E-Ticaret (G2C) e-devletin temel o¨gˆeleri arasındaki etkiles¸imlerdir.
E-I·mza ve Kayıtlı E-Posta (KEP)
I·mza bir belgeyi kanıtlamak ic¸in yapılan her tu¨rlu¨ is¸aret olarak ifade edilebilir. Gu¨nu¨mu¨zde elektronik ortamda evrakların gu¨venilirligˆinin sagˆlanması ve belge sahiplerinin hukuken korunması amacıyla e-imza uygulamaları bas¸latılmıs¸tır. 5070 sayılı Elektronik I·mza Kanunu’nda (EI·K) e-imza “Bas¸ka bir elektronik veriye eklenen ya da elektronik veriyle mantıksal bagˆlantısı bulunan ve kimlik dogˆrulama amacıyla kullanılan elektronik veri” olarak tanımlanır. Aynı kanunda elektronik veri; “Elektronik, optik ya da benzeri yollarla u¨retilen, tas¸ınan yahut saklanan kayıtlar” s¸eklinde tanımlanır. E-imza, ıslak imzaların tarayıcıdan gec¸irilmis¸ hali olan sayısallas¸tırılmıs¸ imzaları, go¨z retinası, parmak izi ya da ses gibi biyometrik teknikleri ic¸eren e-imzaları yahut bilginin bu¨tu¨nlu¨gˆu¨nu¨ ve tarafların kimliklerinin dogˆrulugˆunu sagˆlayan sayısal imzaları ic¸ermektedir. Elektronik imza verisi kis¸iye ve imzalanan belgeye go¨re u¨retilir. E-imzalar; basit, gelis¸mis¸ ve gu¨venli olmak u¨zere u¨c¸ s¸ekilde sınıflandırılır.
Kayıtlı e-posta (KEP), go¨nderici ve alıcı kimliklerinin ac¸ık ve belli oldugˆu, go¨nderi zamanının ve ic¸erigˆin degˆis¸tirilemedigˆi, uyus¸mazlık ya da yargı su¨rec¸lerinde hukuki gec¸erliligˆi olan gu¨venli e-posta hizmetidir. Standart e-posta (SEP) ile iletis¸im/belge paylas¸ımı, yasal olarak gec¸erli ve teknik olarak gu¨venli kabul edilmeyen, iletimin kesin olarak sagˆlanamadıgˆı ve inkar edilebilen bir iletis¸ims¸eklidir.
Gu¨venli E-I·mza Nedir, Neleri I·c¸erir ve Nasıl Alınır? I·mza sahibine ait olan, sadece imza sahibinde bulunan gu¨venli elektronik imza olus¸turma aracı ile olus¸turulan, Nitelikli Elektronik Sertifikaya (NES) dayanarak imza sahibinin kimlik tespitine olanak ve imzalanmıs¸ elektronik veride sonradan herhangi bir degˆis¸iklik yapılıp yapılmadıgˆının tespit edilmesini sagˆlayan, e-imzaya “ gu¨venli e-imza ” denir. E lektronik imzanın atılabilmesi ic¸in kis¸iye ait bir NES’in olması gerekir. NES’e ait; Ac¸ık Anahtar (Public Key) ve O¨zel Anahtardır (Private Key) olarak iki anahtar u¨retilir. Sadece kis¸iye o¨zel u¨retilen o¨zel anahtar , akıllı kart ic¸erisinde sahibine teslim edilir. Kis¸iye ait ac¸ık anahtar ise kullanıcının istegˆine bagˆlı olarak, herkesin eris¸imine ac¸ık bir dizin sisteminde tutulmaktadır. O¨zel anahtar kullanarak, imzalama programı ile elektronik belgeye ait imzalama verisi olus¸turulur. Ac¸ık anahtar ile de imzalanan elektronik belgedeki imzalama verisinin imzalayan kis¸iye ait olup olmadıgˆı kontrol edilir.
E-I·mza ve KEP’in Yararları ve Kullanıldıgˆı Yerler: E-imza ile e-devlet ve e-ticaret daha is¸levsel ve gu¨venli olmaktadır. KEP ic¸in de aynı s¸eyler gec¸erlidir. E-imza sayesinde yapılan is¸lemlerde yazılı evrak hazırlama ve bulundurma zorunlulugˆu ortadan kaldırılarak gereksiz bir israf o¨nlenmis¸olmaktadır. E-imza, kurumsal gu¨venlikten kis¸isel gu¨venligˆe, e-ticaretten e-devlet uygulamalarına birc¸ok alanda kullanılabilmektedir. Genellenecek olursa e-imzanın; kamu ve ticaret olarak iki alanda kullanımından so¨z edilebilir:
- Kamuda kurum ic¸i ve kurumlar arası is¸lemlerde kullanılan e-imza : Sınav bas¸vuruları, vergi o¨demeleri, personel izinleri vb. gibi kamuda ihtiyac¸ duyulan is¸lemlerde kullanılır.
- Ticari alanda kullanılan e-imza : Bankacılık ve yatırım is¸lemleri, sigortacılık is¸lemleri, siparis¸ verme- alma gibi ticari faaliyetlerde kullanılır.
KEP’in yararları s¸o¨yle sıralanabilir:
- KEP yasal bir kanıt olarak kullanılabilir.
- E-posta teslim edildikten 24 saat sonra alıcısı tarafından yasal olarak okundu kabul edilir.
- Go¨nderinin bu¨tu¨nlu¨gˆu¨nu¨ gu¨vence altına alır, degˆis¸tirilmesi o¨nler.
- Bilgi akıs¸ının hızlı ve gu¨venli ilerlemesini sagˆlar. Resmi ve ticari yazıs¸maların hızlanmasını sagˆlar.
- Kagˆıt kullanımı, ars¸ivleme, posta ve is¸lem maliyetlerinin du¨s¸mesini sagˆlar.
- Kis¸ilerin, is¸letmelerin ve kamu kurumlarının yapmıs¸ oldugˆu yazıs¸malara daha hızlı bir s¸ekilde ulas¸ım imkanı sunar.
- Go¨nderilip, alınan evrakların kaybolma riskini en aza indirir.
Yeni Tu¨rk Ticaret Kanunu : Yeni Tu¨rk Ticaret Kanunu’yla birc¸ok ticari is¸lemde e-imza yasal olarak kullanılabilir hale gelmekte ve kullanım alanları artmaktadır. Yasaya go¨re e- imza ile imzalanan tu¨m belgeler yazılı olarak dosyalanabilecegˆi gibi elektronik ortamda da saklanabilir. Kanunun elektronik is¸lemlerle ilgili getirdigˆi bir konu da sermaye s¸irketlerine (sermayesi paylara bo¨lu¨nmu¨s¸ komandit s¸irket, limited s¸irket ve anonim s¸irket) web sayfası ac¸ma zorunlulugˆudur. Bu kapsamda sermaye s¸irketleri web sitelerinde:
- S¸irketin yasal olarak yapması gereken duyuruları,
- Pay sahipleri ve ortakları ac¸ısından o¨nem tas¸ıyan ac¸ıklamaları,
- Yo¨netim kurulu ve genel kurul toplantılarının hazırlıkları ve yapılması ile ilgili, ortaklara sunulması gereken belgeleri,
- Yo¨netim kurulu ve genel kurullara ilis¸kin davetlerin yapılmasına, oy verme, s¸effaflık ve kamuyu aydınlatma yo¨nu¨nden zorunlu ve bilgi toplumu bagˆlamında yararlı go¨ru¨len hizmet ve bilgileri,
- Bilgi almaya yo¨nelik sorulara, verilen bilgiye ve benzeri digˆer is¸lemler ile bu kanunda ve bas¸ka kanunlarda pay sahiplerinin ya da ortakların aydınlatılmasının o¨ngo¨ru¨ldu¨gˆu¨ konuları,
- Ayrıca, finansal tabloları, bunların dipnotları, yıllık rapor, yo¨netim kurulunun kurumsal yo¨netim ilkelerine ne oranda uyuldugˆuna ilis¸kin yıllık degˆerleme ac¸ıklamasını (ki bu tablolar ile her tu¨rlu¨ raporlar u¨c¸ yıl su¨re ile ilgili web sitesinde kalmak zorundadır),
- Denetc¸inin, o¨zel denetc¸inin, is¸lem denetc¸ilerinin raporları ve yetkili kurul ve bakanlıkların istedikleri pay sahiplerinin ve sermaye piyasasını ilgilendiren konulara ilis¸kin olarak s¸irketin yanıtlarını ve bas¸ka bildirimleri ve digˆer bilgileri web sayfalarında yayınlamak zorundadırlar.
Yeni “ Tu¨rk Ticaret Kanunu ”na go¨re Yo¨netim Kurulu toplantıları elektronik ortamda yapılabilir, alınan kararlar da bu ortamda onaylanabilir ve kayıt altına alınabilir.