Bankacılık Hizmet Ürünleri Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Ödeme sistemleri yapılandırılırken gözetilen öncelikler ve başlıca amaçlar şunlardır:

• Finansal merkezler ve bankalararasında, para ve menkul değer aktarımlarında etkinlik sağlanması,
• Taraflar arasında karşılıklı güvenin sağlanması ve ödeşmelerin kesinleştirilmesi,
• Ödeme risklerinin ve işlem yanlışlıklarının en aza indirgenmesi,
• Fon hareket ve yönetiminde hız ve kolaylık sağlanması,
• Finansal yeniliklere uyum açısından bankacılık sisteminin esneklik ve yetkinlik kazanması,
• Dış ticaret ödeme ve tahsilleriyle çeşitli sermaye hareketlerinin kolaylaşması,
• Yabancı sermayenin ve yatırımcıların çekilebilmesi açısından düzenli ve kaliteli hizmet standartlarına zemin oluşturulması,
• Finansal hizmetlerin gerçekleştirilmesinde küresel bağlantıların yapılabilmesi ve küresel olanaklardan yararlanılabilmesi,
• Parasal hareketlerin izlenilebilmesine ve kanıtlanabilmesine olanak sağlanması.

Ülkemizde yararlanılan başlıca ödeme sistemleri şunlardır:

1. Elektronik Fon Transferi Sistemi (EFT/ TIC – Turkish Interbank Clearing),
2. Elektronik Menkul Kıymet Transfer Sistemi (EMKT),
3. Çek Takas Sistemi,
4. Kredi Kartları Takas Sistemi,
5. Döviz transferi uluslararası organizasyonları,
6. Posta işletmesi,
7. Ödeme Kuruluşları (Özel Yetkili Ödeme Merkezleri/ Şirketleri)
8. Bankaların kendi şube ve şube dışı hizmet dağıtım yapılanmaları ile muhabirlik ağları kapsamındaki hizmet dağıtım olanakları.

Şubeler kanalıyla verilen hizmetler kapsamında ise havale altı ayrı biçimde yapılabilir:

1. Hesaptan, hesaba havale,
2. Hesaptan, isme (karşı şubeye başvuracak kişiye) havale,
3. Nakit teslimatla kasadan, karşı şubedeki hesaba havale,
4. Nakit teslimatla kasadan, isme (karşı şubeye başvuracak kişiye) havale,
5. Karşı şubedeki bir ticari senet bedeline ya da bir kredi borcuna karşılık hesaptan havale,
6. Karşı şubedeki bir ticari senet bedeline ya da bir kredi borcuna karşılık kasadan havale.

İsme yapılan havalelerde, havaleyi ödeyecek şube için havalenin niteliğine göre farklı bir süreç uygulanmaktadır. Gelen havaleler; “Adrese ihbarlı” ya da “Müracatında” kayıtlarından birini taşıyabilir. Duruma gore, ihbarname gönderilmesi ya da lehdarın başvurusunun beklenmesi gerekecektir. Havalenin ödenmesinde kimlik tesbiti önemli bir husustur. Uygulamada birbirinden oldukça farklı ödeme durumları ortaya çıkabilmektedir:

• Havalenin, lehtarın vekiline ödenmesi,
• Havalenin, üçüncü kişilere ödenmesi,
• Havalenin, görme özürlülere ödenmesi,
• Küçüklere gelen havalenin ödenmesi.
• Vesayet altındakilere gelen havalenin öden- mesi.

Bu havale ödeme durumlarının herbirinde kimlik tesbiti uygulaması da farklılaşmaktadır. Banka açısından ödemenin doğru kişiye yapılması ve bunun gerektiğinde belgelenebilmesi önemlidir.

EFT Sisteminde gerçekleştirilen işlemler, niteliklerine göre farklı gruplara ayrılmaktadırlar:

1. İşlemlerin EFT hesabını etkilemesine göre gruplanması: a) Ödeme İşlemleri ve b) Bilgi Aktarım İşlemleri.
2. İşlemlerin ilgili olduklara taraflara göre gruplanması: a) Bankalararası İşlemler, b) TCBM ile İlgili İşlemler,  c) Merkezden Sorgulama ve Rapor, ve ç) Sistem Duyuruları.

EFT sisteminin başlıca amaçları şöyle sayılabilir:

1. Piyasada nakit dolaşımını azaltmak,
2. Ödemelerin güvenli, hızlı ve risksiz gerçekleşmesini sağlamak,
3. Bankalararasında sağlıklı ve hızlı bilgi iletişimi sağlamak,
4. Elektronik bankacılık hizmetleri alanında bütünsellik sağlamak.

Bankalar arasında ve dünya çapında yabancı para cinsinden yapılan havale işlemleri için, bu amaçla özel olarak yapılandırılmış ödeme sistemlerinden yararlanılmaktadır. Bankalar müşterileri adına, yurt içinde ya da dünyanın herhangi bir yerinde bulunan bir başka bankaya, yabancı para cinsi havale hizmetlerini gerçekleştirmek üzere üyesi bulundukları organizasyonların olanaklarından yararlanmak durumundadırlar. Dünyada çok yaygın faaliyeti olan PayPal, Target gibi bazı örnekler, Türkiye’de kullanılmamaktadır. Ülkemizde yaygın olarak yararlanılan iki ödeme sistemi: “Swift” ve “Western Union” üye bankalara ve dolayısıyla müşterilerine hizmet veren kuruluşlardır.

Swift (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) Belçika/ Brüksel merkezli bir uluslararası ödeme ve bilgi aktarım sistemi olup, para transferlerinden daha çok mesaj iletiminde uluslararası bankacılık, dış ticaret işlemleri için artık nerdeyse vazgeçilmez bir araç niteliği kazanmış ve otorite durumuna gelmiştir. Swift aracılığıyla döviz transferi dışında, akreditif mektupları, çek onayları gibi işlem mesajları da gönderilebilmektedir. 

Düzenli kira ödeme hizmetlerinin kiracılara yönelik faydaları şunlardır:

• Ödemeler ister havale ister EFT ile her ay ücretsiz yapılabilmektedir.
• Hesaptan yapılan kira ödemeleri aylık ücretsiz dökümlerle bildirilmekte, belge sağlanmaktadır.
• Kira ödemelerinin yanı sıra site ya da apartman hesaplarına yapılan aylık aidat ödemeleri için de benzer kolaylıklar sağlanmaktadır.
• Kira ödemelerinin yıllık yapılması nedeniyle krediye gereksinim duyulması durumunda özel koşullarlı krediler sunulmakta, buna paralel olarak kira geliri olanlara da bu gelirleriyle bağlantılı bazı özel kredi seçenekleri sunulmaktadır.
• Kiranın ödeneceği tarihte hesaptaki paranın yetersiz kalması durumunda da mevduat hesabına tanımlı bir kredi limitinin devreye girmesiyle eksik kalan tutar tamamlanmakta böylece kira tam ve zamanında ödenebilmektedir.
• Kira tutarının hesaba erken yatırılması durumunda ise vadesiz hesaptaki bu tutar, yatırım fonları ya da günlük vadeli mevduat uygulamalarıyla getiri kazanmaktadır.

Çalışanların maaş ödemelerinin banka aracılığıyla yapılması tüm taraflara şu avantajlar sağlamaktadır:

• İşveren firma ya da kurumun bordro hazırlama işlemleri bankalara devredilebilmektedir. Böylece kurumlar ciddi sorumlulukları olan önemli bir iş yükü ve işlem maliyetinden kurtulabilmektedirler.
• Çalışanların her türlü sigorta primlerinin zamanında ilgili kuruma yatırması kesinleşmektedir.
• Bordro hizmetleri bankalara devredilmese bile elektronik ortamda bankalarla kurulacak uyumlu bağlantılarla veri hazırlama ve transfer işlemleri; dolayısıyla maaş ödemelerin kolaylaştıran güvenli çözümlerden yararlanılabilmektedir.
• Maaşların istenilen para birimi (döviz cinsi) bazında ödenmesi kolaylaştırılabilir.
• Hafta sonu, bayram ve tatillerde; mesai dışı saatlerde maaş ödenmesi ve çekilmesi mümkün olmakta ve çalışanlara yapılan ödeme işlemleri sağlıklı bir biçimde sonuçlandırılabilmektedir.
• Nakit para dağıtımındaki hata payı ve riskler azaltılmaktadır.
• Maaş ödemelerinde gizlilik işlevi etkin bir biçimde gerçekleştirilmekte, öte yandan yetkililerce ödemelerin izlenmesi kolaylaştırılmaktadır.
• Bankaların hizmet vermek üzere ulaşabileceği bireysel müşteri sayısı artarak bankacılık hizmetleriyle ilgili pazar payı ve potansiyeli genişlemiş olmaktadır.