Bankacılık Hizmet Ürünleri Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda mevduat; “Yazılı ya da sözlü olarak veya herhangi bir şekilde halka duyurulmak suretiyle ivazsız veya bir ivaz karşılığında, istendiğinde ya da belli bir vadede geri ödenmek üzere kabul edilen para” olarak tanımlanmaktadır.

Paranın bankalara mevduat olarak yatırılması üç farklı amaçla yapılabilmektedir:

1. sadece saklamak amacıyla, 
2. sadece sağlayacağı getiri gözetilerek,
3. bir yandan saklarken bir yandan da kazanç sağlamak düşüncesiyle.

Borçlar Kanunu m.472’ye göre “usulsüz tevdi ise mudi (saklatan) tarafından verilen bir miktar para, misli eşya veya kıymetli evrakın müstevdi (saklayan) tarafından emin bir yerde saklanması ve belirli bir süre sonunda veya istendiğinde mislen geri verilmesi borcunu doğuran bir akittir.” Usulsüz tevdi görüşüne göre ise bankaya asıl olarak işletmek için değil saklamak amacıyla para yatırılır.

Paraların bankalardaki mevduat hesaplarında saklanması birçok finansal avantaj ve kullanım kolaylığı sağlamaktadır:

1. Birikimler ve duran paralar bankada güvence altında saklanır, çeşitli tehlikelerden uzak kalır.
2. Mevduat olarak tutulmakla, servetlerin likit ve kullanışlı yapısı korunmuş olur.
3. Faiz ya da benzeri getiriler sağlanarak servetin/ birikimin, hem enflasyon aşındırmasından korunması hem de kazanç kaynağı olarak değerlendirilmesi mümkün olur.
4. Çeşitli ödeme ve tahsilatlar, bankaların teknik desteği ile elektronik ortamlarda kolaylıkla ve güvenle gerçekleştirilir.
5. Banka kartı ve çek gibi çeşitli finansal kolaylıklardan yararlanılır.
6. Bankalarca sunulan kredi olanaklarından ve çeşitli finansal hizmetlerden yararlanma öncelikleri elde edilir.

Vade açısından mevduat türleri şunlardır (S:6, Şekil 1.1):

1. Vadesiz Mevduat,
2. İhbarlı Mevduat,
3. Vadeli Mevduat,
4. Birikimli Mevduat.

Kaynakları açısından mevduat türleri şunlardır (S:6, Şekil 1.1):

1. Tasarruf Mevduatı,
2. Ticari Kuruluşlar Mevduatı,
3. Bankalar Mevduatı,
4. Resmi Kuruluşlar Mevduatı,
5. Diğer Kuruluşlar Mevduatı.

Özel fon havuzları biçimindeki katılma hesapları hariç olmak üzere, katılım fonlarının vadeleri aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:

1. Özel cari hesap: Katılım bankalarında açılabilen ve istenildiğinde kısmen veya tamamen her an geri çekilebilme özelliği taşıyan ve karşılığında hesap sahibine herhangi bir getiri ödenmeyen vadesiz fonların oluşturduğu hesaplardır.
2. Katılma hesapları: 1 ay vadeli, 3 aya kadar vadeli (3 ay dahil), 6 aya kadar vadeli (6 ay dahil), 1 yıla kadar vadeli ve 1 yıl ve daha uzun vadeli (1 ay, 3 ay, 6 ay ve yıllık kar payı ödemeli) olarak açılabilecek hesaplardır.
3. Birikimli katılma hesabı: Asgari 5 yıl vade ile açılan, sözleşme ile belirlenen aylık veya üç aylık sürelerde hesaba para yatırmaya olanak tanıyan katılma hesabıdır.

Müşterek mevduat hesaplarında iki farklı uygulama düzenlenebilir:

1. Teselsüllü (Zincirlemesiz) Ortak Hesaplar: Hesap üzerinde hesap sahiplerinin ayrı ayrı tasarrufta bulunabildiği ortak hesaplardır. Bu hesap her bir hesap sahibi tarafından tek başına kullanılabilir.
2. Teselsülsüz (Zincirlemeli) Ortak Hesaplar: Hesap üzerinde hesap sahiplerinin birlikte tasarrufta bulunabildiği ortak hesaplardır. Bu hesaptan ödeme hesap sahiplerinin birlikte imzası üzerine yapılır.

Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nun gelir kaynakları Bankacılık Yasasının 130. Maddesinde sayılmış olup özetle;

1. Mevduat ve katılım fonu sigortası primlerinden,
2. Zamanaşımına uğrayan mevduat, katılım fonu, emanet ve alacaklardan,
3. Kuruluş izni verilen bankaların kurucularının, faaliyete geçiş tarihinden itibaren bir yıl içerisinde, asgari sermayenin yüzde onu tutarında Fona yatıracakları sisteme giriş payından,
4. Yasa hükümlerine aykırılık dolayısıyla hükmolunacak adli para cezalarının yüzde ellisi ile verilecek idari para cezalarının yüzde doksanından oluşmaktadır.

Mevduat hesapların kapanışı aşağıda sayıldığı gibi farklı nedenlere dayanabilmekte ve farklı biçimlerde gerçekleşebilmektedir:

• Hesap sahibinin isteği ile hesabın kapatılması,
• Hizmet sözleşmesinin iptaliyle hesabın kapatılması,
• Hesap cüzdanının kaybedilmesi ile hesabın kapatılması,
• Zaman aşımı ile hesabın kapatılması,
• İflas masasının talimatı ile hesabın kapatılması,
• Bankanın mevduat kabul izninin kaldırılması ile hesabın kapatılması,
• Mevduat sahibinin ölümü ile hesabın kapatılması.

Bir kredi işleminin yapısı ve boyutları incelendiğinde onun karakterini oluşturan bir takım etmenlerin varlığı görülür:

1. Güven, verilen kredinin geri dönüşüne ilişkin bir beklentidir. Güvencelerle desteklenir.
2. Güvence (Teminat), güvenle ters orantılı olarak alınan kefaletler, rehinler, ipotekler ve temlikler (Kurumsal Garantörlükler).
3. Risk, koşullara göre farklı derecelerde olacağından her bir kredi için özel olarak değerlendirilmesi esastır.
4. Getiri (Verim), risk derecesiyle ters orantılı olması gereken bir etmendir.
5. Kreditör, kredi niteliğindeki para, mal ya da garantiyi veren taraf.
6. Borçlu, krediyi alan ve geri ödeme ya da yükümlülüğünü yerine getirme durumunda olan taraf.
7. Tutar, para ya da mal olabildiği gibi bir garanti de olabilir.
8. Süre uzadıkça riskin yükselmesi ve bunu karşılamak üzere öteki etmenlerin de yükseltilmesi esastır.

Güvence (teminat) türleri açısından krediler şunlardır:

1. Kefalet karşılığı verilen krediler; bu tür kredilerde teminat, güvenilen bir kişinin ya da firmanın kefaleti olmaktadır. Kredi sözleşmesine alınması esastır.
2. Rehin karşılığı verilen krediler; rehin alınan varlığa göre farklı isimlerle anılırlar. Her birinin güvencesinden kaynaklanan özgün bir yapısı vardır. Başlıca örnekleri; senet karşılığı krediler, emtia rehni karşılığı krediler, altın rehni karşılığı krediler.
3. İpotek karşılığı verilen krediler; taşınmaz mülk ya da gemi rehni karşılığı verilen kredilerdir.
4. Alacak temliki karşılığı verilen krediler; kredilendirilen müşterinin bir alacağını bankaya devretmesi karşılığında kullandırılan kredilerdir.

Bankalarda kredilendirme işlemleri belli bir işlemler sıralaması biçiminde gerçekleşmekte, böylece oluşan basamaklar sağlıklı bir ilerlemeye yardımcı olmaktadır:

1. Müşteriyle ön görüşme ve kredi başvurusu,
2. Kredi analizi ve müşterinin kredi yaraşırlı- ğının belirlenmesi,
3. Kredinin yapılandırılması,
4. Kredinin izlenmesi,
5. Kredinin kapanması (Ödenerek sonlanması ya da yasal takiple tasfiye edilmesi).